Bakı. Trend:
Parisdə yaz qoxusu duyulur, amma bu yalnız Yelisey meydanındaçiçək açan şabalıd ağaclarının ətri deyil. Siyasi atmosferdə dəyeni bir başlanğıcın ab-havası hiss olunur: Almaniya və Fransa özçoxillik duetlərini yenidən səhnələşdirir. Bu dəfə yeni birtandemin ifasında - Emmanuel Makron və Fridrix Mers.
Diplomatik dəhlizlərdə artıq zarafatla deyirlər: Avropanınköhnə, sadiq mühərriki yenidən işə düşübsə, bu dəfə fransız benzinivə alman transmissiyası ilə. O arada Paris və Berlin kabinetlərindəbir-birini başa düşməkdən doğan aydın bir uğultu eşidilir. Sözünəsl mənasında - bal ayıdır. Hələ ki bir neçə həftə davam etsə də,Avropa nəfəsini içində tutub gözləyir: görəsən, bu harmoniya nəqədər sürəcək?
Jestlər diplomatiyası və ilk öpüş
Hər şeyi, adətən olduğu kimi, ilk jest həll etdi: Mers ilkxarici səfəri üçün Parisə üz tutdu. Bu sadəcə protokol deyil - bu,strateji zərurətdən doğan sevgi məktubudur. O, sadəcə “Salam”deməyə gəlməmişdi, deməyə gəlmişdi: “Mən Şolts deyiləm”.
Makron üçün, alman kanslerlərindən bezmiş bir lider üçün - bu,əsl ifşa idi. Makron uzun illərdir Berlində sadəcə dinləyən deyil,cavab verən bir müttəfiq axtarırdı. “Ümid edirik ki, avropasevərMakron nəhayət Almaniyada qarşılıq tapdı,” - fransız diplomat acıironiya ilə qeyd edir.
Doğrudan da: aralarında kimya var. Amma sual budur: bu kimyasırf laboratoriya şəraitində olan kimyadırmı?
Almaniyanın Fransanın müdafiə fanfarlarına verdiyi cavab -hadisədir. Hərbi büdcəni artırmaq naminə “borc əyləcindən” imtinaedən Almaniya - Paris üçün demək olar ki, pasifizm əjdahasınıməğlub edən müqəddəs Georginin möcüzəsidir. Və qəribə də olsa,Tramp bu müttəfiqliyi hərəkətə gətirən xarici qıcıqlandırıcı oldu.Onun tarifləri və NATO barədə qeyri-müəyyən eyhamları Berlinəetiraf etdirdi: Amerika hər zaman “ata yurdu” deyil.
Bu gün Mers Avropanın ABŞ-dan müstəqilliyi barədə elə açıqdanışır ki, de Qoll ayaq üstə alqışlayardı. Strateji muxtariyyətideyaları ilə neçə müddətdir yaşayan Makron nəhayət qarşısındasadəcə səfər yoldaşı yox, bəlkə də müəllif-ortağını tapdı.
Müdafiə sistemlərinin inteqrasiyası, silah istehsalındaəməkdaşlıq və nəhayət - FCAS və MGCS kimi (qırıcılar, tanklar -köhnə Avropanın klassikaları) layihələrin dirçəldilməsi - bütünbunlar sanki toyqabağı müqavilədir. Hər iki tərəf burada yalnızsədaqət deyil, birgə investisiyaya da söz verir.
Lakin tikanlar da var
Almaniya hələ də ABŞ və İsraillə flört edir, onlardan HHMsistemləri alır. Fransa isə narazıdır: “Yenə də başqa bir toyungəlininin tərəfindəsiniz”.
Burada artıq yeni səhnə başlayır. Makron - atom enerjisininsabitliyinə pərəstiş edən, Berlin isə - “yaşılların” xəyallarınaaşiq. Amma Mers, Parisin sevincinə səbəb olaraq, enerji sahəsində oqədər də romantik deyil. Əgər atom enerji “centlmen” kimidavranarsa, o da “yaşıl kluba” qəbul edilə bilər.
Amma hidrogenlə bağlı mübahisələr səngimir. Fransa H2Med boruxəttini yubadır, Almaniya isə əsəbiləşir: çünki bu boruda yalnızmegavattlar deyil, həm də Ruhrun sənaye ürəyi üçün vacib olanbiznes etimadı yatır.
MƏRKOSUR məsələsinə gəldikdə isə, ehtiraslar qaynayır. İxracaaşiq olan Almaniya Latın Amerikasında yeni bazarlar axtarır. Ammafermerlərinə vurğun olan Fransa, onları ucuz Braziliya əti iləqurban verməyə hazır deyil.
Mers israr edir: ticarət bizim oksigenimizdir. Makron hələtərəddüd edir, amma artıq səsində tərəddüd notları sezilir. ƏgərFransanın lideri sonda güzəştə getsə, bu, Fransa üçün sadəcədiplomatik öpüş yox, həm də siyasi intiharın dadını verəcək.
Fransa yenidən Avropa üzrə birgə borclanma sxeminəçağırır. Makron “Avropa iqtisadiyyatını xilas etmək üçün maliyyəelektroşoku”ndan danışır. O tələb edir ki, Aİ bürokratiyadivanından qalxsın və nəhayət, geosiyasi oyunçu kimi hərəkət etməyəbaşlasın — yoxsa sadəcə mühasibat klubu kimi qala bilər. Buideyanın həmmüəllifi kimi Makron Mersin adını görməkistəyir.
Amma hər şey bu qədər sadə deyil: Alman iqtisadi “əxlaqı” romandeyil, bu — bir dindir. Və Mers artıq “borc əyləcini” yumşaltmaqlamüəyyən "kafir" güzəştlərə getsə də, fiskal təmizlikideologiyasından tam imtina edə bilməz. Bu, həm partiya daxilindəkitarazlıq, həm də ictimai rəy baxımından çox təhlükəlidir.
Qazanmağa, borclanmamağa alışmış Berlin, Makronun ideyalarına ocür baxır ki, sanki mühasib büdcəni şeirlə yazmaq təklif edən birşairə baxır. Ona görə də Mers düşünəcəyinə söz verir… Amma yalnızBrüssel normal qaydada silah almağı, müqavilələri aylarlagecikdirmədən icra etməyi öyrəndikdən sonra.
Transatlantik üçbucaq: Paris, Berlin və...Vaşinqton
Fransa çoxdan Vaşinqtonun kölgəsindən çıxmaq arzusundadır.Almaniya isə, əksinə, o kölgədə gizlənməyə üstünlük verib. Makronhəmişə şübhələnib ki, Berlinlə hər dəfə danışanda - üçüncü qulaqxəttin o başında Dövlət Departamentinə məxsusdur.
Amma Donald Trampın qayıdışı ilə - və onun Avropanı prioritetsaymadığını bir neçə dəfə açıq göstərməsi ilə - hətta Berlin dəbaşa düşdü: artıq Amerika teleprompterindən istifadə etmədəndanışmağı öyrənmək vaxtıdır. Makron üçün bu - fürsətdir. Mers üçünisə - zərurət.
Buna baxmayaraq, bu gün eyni fincandan qəhvə içsələr də, masadaüç fincan var. Vaşinqtonun kölgəsi hələ çəkilməyib. Fransa iləAlmaniyanın “tango”su hələ də yarımçıq qala bilər - əgər kimsə “biraddım geri” əmrini versə.
Əgər Fransa və Almaniyanın “yenidən yükləmə” üçün bir şansıvarsa, bu şansın adı Avropa İttifaqının islahatı ola bilər. Busəviyyədə - yəni qurumlar səviyyəsində - Makron və Mers artıq dostyox, uzun illərdir bir-birinə dözməyə çalışan köhnə qonşularkimidirlər. İndi isə onlar eyni mənzildə yaşamağa məcburdurlar.
Makron daha güclü, mərkəzləşdirilmiş, ABŞ və Çinlə yalnız hüquqinormalar deyil, həm də “əzələlər” səviyyəsində rəqabət apara bilənbir Avropa xəyal edir. Onun təklifləri sırasında yekdillikprinsipinin ləğvi, səlahiyyətlərin Avropa Komissiyasına ötürülməsi,müstəqil müdafiə və texnoloji strukturların yaradılması var. Bu -Avropanın grande dame obrazında, qərarlı vəəzəmətli görünməsidir.
Mers isə — alman kompromis və ehtiyat məktəbinin yetirməsi — çoxgüclü Brüsseldən qorxur. Avropa ideyasına inanmadığı üçün yox,federallığa inandığı üçün. Onun Avropası daha çox bir pansiyonparlamentinə bənzəyir: burada hərənin öz terlikləri, öz gündəliyivar, amma ümumi bir bağ da mövcuddur.
Burada sual doğur: ortaq ev necə qurulsun, əgər biri qəsristəyirsə, digəri isə hər kəsin ayrıca girişi olan bağ evi?
Bu mənada Makron-Mers tandemi təkcə iki liderin ittifaqı deyil -bu, Avropanın aynasıdır. Onların hər birində qitənin dağınıqnarahatlığı təcəssüm olunur: Fransada - tək qalmaq qorxusu,Almaniyada - gələcəyinə nəzarəti itirmək fobiyası.
Bu yaxınlaşma - strateji terapiyadır. Onlar bir-birlərini köhnətravmalardan sağaltmağa çalışırlar: Fransa - nüfuz itkisitravmasından, Almaniya - məcburi məsuliyyət obsesiyasından. Ammaistənilən terapiya kimi, bu proses də ağrılı olacaq. Xüsusilə dəköhnə hesablar yenidən gündəmə gəlsə: məsələn, sanksiyalar,miqrasiya və ya Aİ-nin Şərqə doğru genişlənməsi kimiməsələlərdə.
Mətbəxin incə diplomatiyası
Fransız siyasətində tez-tez belə deyilir: les grandesdécisions se prennent à table — böyük qərarlar masa arxasındaqəbul olunur. Məhz buna görə də, zahirən əhəmiyyətsiz görünəndetallar - həyati əhəmiyyət daşıyır. Görüş masasında hansı su var,naharda hansı şərab təqdim olunur, sammitin dəhlizlərində hansımusiqi səslənir - bütün bunlar siyasi oyunun bir hissəsidir.
Mersin ilk xarici səfərini Parisə, yox Polşa və ya Brüsseləetməsi - istənilən “Oda sevincə” musiqisinin notundan daha yüksəksəslənir. Və Makronun onu Yelisey sarayının adidən-adisizmərtəbələrində yox, məhz Versalda qəbul etməsi - artıq flörtmərhələsini keçib romantik etirafa gəlmiş bir siyasi münasibətinsimvoludur.
Amma hər ehtirasın, hər tərəfdaşlığın olduğu kimi, bu ittifaqında daxildən gələn düşmənləri var.
Mersin əngəlləri - təkcə “yaşıllar” və liberallar deyil, həm dəonun öz partiyasının bir hissəsidir. Onlar Fransayla bu qədər istimünasibətə şübhəylə yanaşır, qorxurlar ki, Makronun qucaqlamasınınaltında siyasi boğulma dayanır.
Makronun öz daxilində isə — cəbhə açıqdır: küçə etirazlarındantutmuş fermer üsyanlarına qədər, Marinə Le Pen-in artan təhdidinəqədər. Mersin ideyalarına ediləcək istənilən yaxınlaşma,prinsiplərdən geri addım kimi qavranıla və qarşıdan gələnseçkilərdə ona baha başa gələ bilər.
Bütün bu qorxulara, fikir ayrılıqlarına və qarşılıqlı qıcıqlarabaxmayaraq - Avropanın öz oxunu yenidən hərəkətə gətirmək üçünbəlkə də məhz indi tarixi bir şansı var. Almaniya ilə Fransabir-birinə bənzəməli deyil - əsas odur ki, eyni istiqamətdəirəliləsinlər. Onların ittifaqı ideal olmalı deyil, işləkolmalıdır. Avropa məhəbbət tələb etmir - ona funksional harmoniyalazımdır.
Pol Valerinin dediyi kimi, “Avropa - yer deyil,ideyadır”. Əgər fransız-alman mühərriki yenidən işləməyəbaşlasa, Avropa yalnız prosedurlarla yox, məqsədlə də hərəkətetməyə başlayacaq.
Mers və Makron - sadəcə siyasətçilər deyil. Onlar bütöv birqitənin iki metaforasıdır. Biri - mühəndis, digəri - dirijor. Birinaqilləri necə birləşdirməyi bilir, digəri - proyektoru necəyandırmağı. Əgər onlar ortaq dil tapsalar - Avropa yenidən yüksəksəslə danışacaq. Əks halda - başqa səslərin diktofona oxuduğucümlələri pıçıldamağa məcbur olacaq.
Hələlik isə Paris və Berlin duet ifa edir. Əgər bu duet təkcəahəng tutmağı yox, elə bir melodiya yaratmağı bacarsa ki, Brüsseltitrəsin - Avropa öz tarixində yeni bir akordu eşidəcək.
Fransa-Almaniya lokomotivi yenidən relsdədir. Makron və Mers -sanki Erich Maria Remark romanının qəhrəmanlarıdır: titrəyən Avropafonunda görüşən iki şəxsiyyət. Hər ikisi köhnə ittifaqlardanyaralı, hər ikisi birliyə yeni məna axtarır. Və hər ikisi anlayır:bu hekayə olmadan nə Fransanın, nə Almaniyanın, nə də Avropaİttifaqının yeni fəslini yazmaq mümkün olmayacaq.
Amma Avropa tarixi göstərir: hər ittifaqın ardınca şübhələrgəlir. Hər ortaq layihənin kölgəsində milli maraqlar durur. Hər“bal ayının” ardınca isə - bazar ertəsi gəlir. Görəsən, bu bahar nəqədər çəkəcək?
Cavab yalnız imzalanmış sazişlərdə yox, bu iki liderinxarakterində gizlidir. Makron - ambisiyalar orqanında ifa edən birvizionerdir. Mers - hər notu səsləndirmədən öncə yoxlayan birpraqmatik. Hələ ki, onlar unisonda ifa edirlər - Avropa dinləyir.Amma təkcə bir yanlış nota - dueti yenidən dissonansa çevirəbilər.
Hələ ki musiqi səslənir. Və Avropa ümid edir: bu finalın prelüdüdeyil, yeni simfoniyanın uvertürasıdır.
