Bakı, 12 may, AZƏRTAC
Avropa Nüvə Tədqiqatları Təşkilatının (CERN) alimləri Böyük Adron Kollayderində ilk dəfə qurğuşunu uğurla qızıla çevirərək tarixi bir irəliləyiş əldə ediblər. AZƏRTAC “Newsweek” nəşrinə istinadla xəbər verir ki, bu nailiyyət kimyagərlərin qədim arzusunu müasir fizikanın köməyi ilə reallaşdırıb. Amma bu kəşf qiymətli metalın istehsalı üçün rasional yol hesab olunmur.
Əsrlər boyu qurğuşunun qızıla çevrilməsi (xrizopeya) kimyagərliyin əlçatmaz idealı hesab edilirdi. Bu metallar oxşar sıxlığa malik olsalar da, onların atom səviyyəsindəki əsas fərqləri kimyəvi çevrilməni qeyri-mümkün edirdi. Lakin alimlər nüvə reaksiyalarından istifadə edərək bu maneəni dəf edə biliblər.
Kvark-qluon plazmasını (Böyük Partlayışdan sonra mövcud olduğu güman edilən maddənin vəziyyəti) öyrənməyə yönəlmiş təcrübələrdə fiziklər qurğuşun nüvələrini nəhəng sürətə – işıq sürətinin 99,999993 faizinə qədər sürətləndiriblər. Son anda qarşısı alına bilməyən baş-başa toqquşmada fotonüvə reaksiyaları baş verib. Nadir hallardan biri baş verib və bu reaksiyalar üç protonun qurğuşun nüvəsindən (82 proton) ayrılması və onu qızıl nüvəyə (79 proton) çevirməsi ilə nəticələnib.
Amma transmutasiyanın təsirli sürətinə baxmayaraq (saniyədə 89 min çevrilmə), nəticədə qızıl atomları olduqca qeyri-sabit olub və tez parçalanıb. Üstəlik, hasil edilən qızılın miqdarı da cüzidir - tipik bir toy üzüyü hazırlamaq üçün tələb olunandan trilyonlarla dəfə azdır. Alimlərin hesablamalarına görə, kollayderə cəmi bir qram qızıl əldə etmək üçün katrilyonlarla il işləmək lazımdır.
Beləliklə, fiziklər qurğuşunun qızıla çevrilməsinin mümkünlüyünü eksperimental olaraq təsdiqləsələr də, Böyük Adron Kollayderindən qiymətli metalın istehsalı üçün “fabrik” kimi istifadə edilməsi tamamilə irrasional olaraq qalır.
