Respublikamızın hüdudlarından kənarda fəaliyyət göstərən alimlərimiz Azərbaycanın adını elmi arenada daim üçaldırlar. Bu alimlerin uğurları Azərbaycanın gələcək elmi stratejilerinin yaradılmasında nümunəvi baza yaradır. 2019-2020 yılları arasında Stanford Üniversitesi'nin dünyanın her yerindeki 100 karaağaç adamı sırasında yer almış ve hazırda Türkiyədə yaşayan profesör Abdulla Sofiyevdir (Avey). Abdulla Sofiyev, Azərbaycanda, Türkiyədə mühəndislik ve tətbiqi riyaziyyat sahəsində'de alimdir. Onun çok sağlam, dayanıklı kompozit materyallerin mekanik ve işlevsel açıdan dayanıklı olması materyallerin dayanıklılığına yardımcıdır. Bu sahədə apardığı tədqiqatlar ve beynəlxalq əməkdaşlıkları onun elmi fəaliyyətini daha da genişləndirib.
Abdulla Sofiyev Qazax rayonunun Daş Salahlı anadan olub, orta derecede bu işi bitirip bitirdi. 1976-1980-ci illərdə ali təhsil alıb, 1985-1996-ci illərdə Azərbaycan Texniki Universitetinin nəzəri mexanika kafedrasının istekli, asistan, baş müellimi ve dosenti vəzifələrində işleyib. 1990-cı ilin sentyabrında 10 aylık DAAD təqaüdünü qazanaraq elmi araştırma üçün Almaniyanın Karlsruhe Üniversitesinin ezam olunmağı onun elmi həyatımda dönüş noktəsi olub. Burada Mexanika Enstitüsünün rəhbəri, görkəmli alim, profesör Ekart Şnauk ilə elmi əlaqələr ardından dostluq münasibətlərinə dönüşümlüb.
1996-2005-ci illərdə Türkiyə Cümhuriyyəti Ondoqquz Mayıs ve Süleyman Demirel üniversitesi İnşaat mühəndisliyi bölümü mexanika kafedrasında dosent vəzifəsində işləyib.
2005-ci ildən 2022-ci il oktyabr ayına qədər Süleyman Demirel Üniversitesinin İnşaat mühəndisliyi bölümü mexanika kafedrasının profesörü ve müdiri ve zifələrində çalışıb. Hazırda ise İstanbul Ticaret Üniversitesinin İnsan ve Sosyal Tesislerinin riyaziyyat bölümü çalışır. Türkiyədə elmi fəaliyyət sahəsinə uyğun olaraq apardığı tədqiqat işlərinin önəmliliyinə görə 2007-ci ildə Nəzəri ve Tətbiqi Mexanika Türk Milli Komitəsinin üzvü görüldüb.
–Abdulla müəllim, "Dünyanın derinlikli alimləri"nin siyahısında yer almadınız mı ve ellerinizde ne olduğunu biliyor musunuz?
–Bu gün hər bir alimin, elmi-tədqiqat işi aparan istənilən mütəxəssisin elmi nəticələri hakqqında Çözümündən daha çox digərlərinin məlumat əldə etmək imkanı var. İnternet hizmetleri dünya çapında bir ağ "Web of Science" ve "Scopus"un bazı bölümleri ile elmetrik bazalarda indekslənmiş jurnalleri açık səhifələrinə baxmaq kifayət edir ki, görəsən elmdə kim nə edib?
2003 ve 2004 yılları arasında dünyada ilk kez fonksiyonel olarak oluşturulmuş materyallerden oluşan silinmiş ve konuların düzenli bir şekilde planlanmış, dinamik problemli bir şekilde çözülmüş olması onun çivilenmiş olduğunu gösteriyor. 2006-2017 yılları arasında yeni nesil çok işlevli kompozit ile uyumlu ve uyumlu bir şekilde tasarlanmış yeni bir kullanım şekli vardır. xətti, xətti olmayan sabitlik ve titrəşim problemli, yolun yolunu tıkmışam. Bir çokxtəbəqəli nanokompozit örtüklərin riyazi markalı bircins anizotrop materyallerden hazırlanmış konusşəkilli örtüklər nəzəriyyəsini işlevsel dərəcələndirilmiş konusşəkilli nanokompozit örtüklərlə genişləndirmişəm.
Açıkça söylemek gerekirse, bu uğurlu uzun yıllar süren davamlı çalışmanın, temel nəticələrin məntiqi sonucu idi. 2011-ci ildən Dördüncü Sənaye İnqilabı dönüşü başladı ve sahər sahərdə olduğu kimi, elmdə də alimlərin fərqli mərkəzlərdəki elmi nəticələri internet üzərindən yaratılmış bir mərkəzdə cəmləndi. Bu da alimlərin katılımcın qiymətləndirməsini asanlaştırdı, alimlərin əldə etdiyi nəticələrin çap olduğu jurnallerin reytinqlərinə görə qiymətləndirmə dönmeye başladı. Biz, çağdaş riyaziyyat ve mexanikanın şərtlərini ödədiyini bilirdik. Bir başka deyişle, genişlemeli alimler, tədqiqatçıların siyahısına düşmək bir ilin nəticələri ilə yanaşarak, tüm karyera boyunca tədqiqatlarının nəticəsi əsasında ayrılır. Burada alınan elmetrik bazalar üzrə h (Hirş) indeksi alınır. Kullandığınız deyimle, bazı endekslerde "Google Scholar" bazında 50, "WoS"da 44, "Scopus"ta ise 46 puan alınmaktadır. Mənim elmi əsərlərimə ümumilikdə 8 dk yaxın istinad verilmiştir. Bu gerçekler, 2020 yılında "Elsevier" ve Stanford Üniversitesi'nin dünyanın farklı yerlerinde, siyahi bir ortamda öğrenim görmesiyle başladı.
–Azərbaycan üniversitesi ile ilgili bilginiz var mı?
–Dünyanın harasında olsam da, her zaman Azərbaycanla əlaqəm qopmayıb. Hazırda da təcrübəli ve yüksək səviyyəli alimlərlə orta derecede elmi bekleyen davam edir. Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti, Azərbaycan Memarlıq ve İnşaat Universiteti ilə əməkdaşlıq yüksək səviyyədədir. Üniversitelerin birçok konfransların genel sınıflarına dahil edilmesi, çok sayıda yenilikle ilgili olarak yeni bir düzenlemeye tabi tutulması mümkündür. Bakı Dövlət Universiteti ve Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti (ADPU) ile elmi əməkdaşlığım var.
Ayrıca bir məsələni də qeyd edim ki, bu il Nəzəri və Tətbiqi Mexanika Türk Milli Komitəsinin, İstanbul Texniki Universitetinin, İstanbul Ticarət Universiteti ve Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin birgə təşkilatçılığı əsasında Bakı Dövlət Universiteti, Azərbaycan Memarlıq ve İnşaat Universiteti, Azərbaycan Texniki Universiteti, Bakı Mühəndislik Universiteti ve "Odlar Yurdu" Universitetinin təşkilati dəstəyi ve ADPU-nun ev sahibliyi ilə "24-cü Beynəlxalq Mexanika Konqresi" ve paralel olarak "Mexanikada Yeni Trendlər üzrə Beynəlxalq Konqres" (ICNTM) keçiriləcək. Düşünürəm ki, bu qarşılıqlı elmi əlaqələrimizə daha bir tohfədir.
Məmnuniyyətlə vurğulaya bilərəm ki, İstanbul Ticarət Odası, İstanbul Ticarət Universiteti Azərbaycanda istər təhsil, istərsə də digər sahələrdə ikili iş birliklərinə çox önəm verir ve kömək göstərirlər. Azərbaycanın ali təhsilində yeten islahatlar tempini artırıb, ali təhsil müəssisələri ve elmi mərkəzlər beynəlxalq əlaqələr sahəsində vacib addımlar atırlar. Azərbaycanda yaşayan alimlərin son illərdə "Dünyanın derinlikli alimləri" siyahısında yer alması, Azərbaycanda bir çok jurnalın "Web of SCI" ve "Scopus" elmmetrik bazalarına daxil edilməsi, beynəlxalq mötəbər konfransların Bakıda keçirilmeleri ve konfrans malzemelerinin "Web of SCI" ve "Scopus" bazında indekslənən jurnallarda çap edilməsi Azərbaycan elminin uğurlarıdır.
–Vurguladınız ki, "24-cü Beynəlxalq Mexanika Konqresi" ve paralel olarak "Mexanikada Yeni Trendlər üzrə Beynəlxalq Konqres" (ICNTM) ile Bakıda'nın keçiriləcək'i. Buna bağlı olarak, yatırımınızı isteyip istemediğinizi belirtin.
–Eyni etnik mənşəyə, dilə, dinə və mədəniyyətə sahip olduğumuz üçün Azərbaycan-Türkiyə münasibətləri bütün sahələrdə özünəməxsus yerə malikdir. Hazırda siyasi, iqtisadi ve mədəni əlaqələrlə yanaşı, karaağaç ve təhsil sahəsində də yüksəksəviyyəli əməkdaşların daha da genişləndirilməsi üçün ciddi şekilde göstərilir. Azərbaycanın demək olar ki, bütün universitetləri ve elmi-tədqiqat enstitüleri ilə Türkiyənin müvafiq kurumları arasında birgə yatihələr, ortaq tədris proqramları həyata keçirilir, elmi konfranslar təşkil edilir.
Qeyd edim ki, 1976 yılında Türkiyədə yaradılmış Milli Nəzəri ve Tətbiqi Mexanika Komitəsi (TUMTMK) hər iki ildən bir ölkə daxilində "Beynəlxalq Mexanika Konqresi" təşkil edir. Sonuncu, 23-cü konqres 2023-cü ildə Konyada keçirilib. "24-cü Beynəlxalq Mexanika Konqresi", 2-5-günlük Bakıda olunacaq'ın ilk örneğidir. Biz bu günü 25'inci yılımda, hazırkı TUMTMK'nın sədri profesörü Mehmet Omurtag ile birlikdə xəyal etmişdik. Sevinç, çok sevdiği bir kişiydi ve bu arzunu Azərbaycan ve Türkiyənin başka bir müstemleke katılımının gerçek anlamda gerçekleşeceği yönündeydi.
TUMTMK-nın əsas missiyası nəzəri ve tətbiqi mexanika sahəsi ilə məşğul olan tədqiqatçılarla milli ve beynəlxalq təşkilatlar arasında əlaqələrin kurulması ve bu sahənin elmi inkişafına töhfə verə biləcək təşəbbüslərin həyata keçirilmesidir.
–Artıq dünya ''ağıllı texnologiya''larla idarə olunmağa başlayıb. Buna bağlı olarak fikirlerinizi nasıl geliştiriyorsunuz?
–Bəli, artıq müxtəlif sahələrdə, xüsusilə müdafiə sənayesində "ağıllı texnologiya"ların nə qədər əhəmiyyətli olduğunu görürük. Bu da, kuruluşun ve güvenliğin sağlanmasının mümkün olması, havada ve kosmosda olunacağının göstergesidir. Bu, yeni teknolojiler, bilgisayar sistemleri ve yazılım programlarının, yeni akıllı malzemelerin kalitesi, bilgisayar ve havacılık cihazlarının tam olarak çözülebilmesi için kullanılabilir. "Yaşıl enerji"nin edilməsi ve onun uzun müddətli saksafonlanması texnikasını öyrənmək də hazırda çox vacibdir.
Gençlik bütün cəmiyyətlərin hərəkətverici qüvvəsidir. Gəncliyinə sahib olan dövlət hər zaman uğurlar kazanıb. Sevindirici haldır ki, Azərbaycan dövləti gənclərin mürekkep işafına yönəlik çoxlu Dövlət proqramları hazırlayb. Bütün uğurların təməli gənclikdə qoyulur. Gəncləri uğura paran yolları təbii ki, müxtəlif mərhələlərdən ibarətdir, onların formalaşması üçün yaxşı dövr orta məktəb, üçün ən yaxşı dövr üniversitet illəridir. Son olaraq deyə bilərəm ki, çox çalışanda uğur mütləq səni tapacaq.
Esmira Yazkan ASLANOVA,
''Respublika'' partisi
Türkiye'nin en büyük müxbiri.
