Bakı, 12 may, AZƏRTAC
Beynəlxalq geofiziklər qrupu Qırmızı planetin tədqiqində böyük irəliləyiş əldə edib.
AZƏRTAC dünya mətbuatına istinadla xəbər verir ki, NASA-nın “InSight” missiya seysmometrinin məlumatlarından istifadə edən alimlər Marsın okeanaltı səthində – 5-20 kilometr dərinlikdə böyük maye su anbarının olduğunu təsdiqləyiblər. Hesablamalar göstərir ki, aşkar edilmiş su ehtiyatları bütün planeti 1,6 kilometr dərinliyə qədər okeanla əhatə etməyə kifayət edir. Bu kəşf Marsın geoloji təkamülü və bu planetdə potensial yaşayışın olması haqqında anlayışımızı kökündən dəyişə bilər.
2018-ci ildən 2022-ci ilə qədər Marsda fəaliyyət göstərən “InSight” modulu zəlzələləri və meteoritlərin təsirini qeyd edərək planetin bir növ tomoqrafiyasını yaradıb. Üç seysmik hadisənin - S1000a, S1094b və S1222a məlumatlarının təhlili Çin Elmlər Akademiyası, ANU və Milano-Bikokka Universitetinin geofiziklərinə Marsın qabığının daxili strukturunu yüksək dəqiqliklə tədqiq etməyə imkan verib.
Alimlər Marsın səthində üç təbəqəni müəyyən ediblər: 2,6 kilometrə qədər - bazalt, buz və reqolitin boş qarışığı; 5,4 kilometrə qədər - sıx, demək olar ki, qranit strukturları; 5,4-8 kilometr dərinlikdə su ilə doymuş məsaməli süxurları göstərən kəsici dalğaların sürətinin kəskin azalması müşahidə olunur. Bu təbəqədə temperatur +10°C ilə +30°C arasında dəyişir və təzyiq 70 MPa-ya çatır. Bu, maye suyun sabit mövcudluğu üçün kifayət qədər münbit şəraitdir.
Hesablamalar göstərib ki, qalınlığı 2,6 kilometr və məsaməliliyi 30 faizə qədər olan təbəqədə Marsı 520-780 metr dərinlikdə okeanla əhatə edəcək qədər su ola bilər. Bu, əvvəllər izah edilə bilməyən qədim okeanların həcminə demək olar ki, mükəmməl şəkildə uyğun gəlir - kosmosa buxarlanma və minerallarla birləşmə itkilərin yalnız bir hissəsini əhatə edir. İndi elmin yeni cavabı var: su yoxa çıxmayıb, dərinə gedib və konservasiya halındadır.
Berklidən olan alimlərin başqa bir araşdırması 20 kilometrə qədər dərinlikdə olan daha dərin sulu təbəqədən bəhs edir. Həmçinin planeti 1,6 kilometr qalınlığa qədər təbəqə ilə örtməyə kifayət edən maye suyun əlamətləri də var. Bu, Marsın hidrosferinin əvvəllər düşünüldüyündən qat-qat aktiv və dərin olduğunu göstərir.
Yer kürəsində mikroblar 5 kilometrə qədər dərinlikdə yeraltı su anbarlarında yaşayır. Əgər Marsdakı şərtlər oxşardırsa, dərin sular həyatı dəstəkləyə və ya həyat əlamətləri ola bilər. Xüsusilə nəzərə alsaq ki, sular buz qatları ilə təcrid olunur və radiasiyadan qorunur.
Geofizik və tədqiqatın həmmüəllifi Hrvoye Tkalçiç deyir: “Bu, real vaxt kapsuludur - milyardlarla il həyatı davam etdirə bilən donmuş vahədir”.
Dərin okeanı kəşf etmək üçün alimlər iki üsuldan istifadə ediblər: deterministik inversiya (birbaşa ölçmələrdən model yaratmaq) və Bayes analizi (ən yaxşı vəziyyət ssenarilərinin statistik qiymətləndirilməsi). Aparıcı müəllif Veytsz Sunun fikrincə, yüksək tezlikli siqnallardan (0,25-4 Hz) istifadə etməklə məlumatların ayırdetmə qabiliyyətini əhəmiyyətli dərəcədə artırmaq mümkün olub. Bu, SD-dən 4K-a keçidlə müqayisə oluna bilər. Yer kürəsində neft kəşfiyyatı və hidrogeologiyada geniş istifadə olunan bu üsullar ilk dəfə başqa bir planetin dərin qatlarını öyrənmək üçün belə dəqiqliklə istifadə edilib.
Ehtimal olunur ki, təxminən 4 milyard il əvvəl Marsda hələ də atmosfer və maye su olduğu zaman çoxsaylı meteorit zərbələri yer qabığında çatlar əmələ gətirib. Onların vasitəsilə su yüksək geotermal qradiyent sayəsində qorunub saxlandığı dərinliklərə sıza bilib. Planet soyuduqca, üst qatlar donaraq sulu təbəqələri təcrid edib. Hazırda Marsın səthi buz tıxacıdır və onun altında bütöv bir yeraltı okean gizlənə bilər.
Beş kilometrdən çox dərinlikdən suyun çıxarılması mürəkkəb texniki iş olsa da, onun mövcudluğu gələcək missiyalar üçün böyük bir fürsətdir. Su oksigen mənbəyi, hidrogen yanacağı və həyatı təmin edən vasitədir.
“ExoMars” və NASA-nın “Mars Life Explorer” proqramları da daxil olmaqla gələcək missiyalar təkmilləşdirilmiş alətlər - daha həssas seysmometrlər, termal görüntüləmə aparatları və qazma qurğuları ilə təchiz olunacaq. Onlar maye suyun bütün planetdə yayılması, yoxsa təkcə “InSight”ın yerləşdiyi “Elysium Planitia” bölgəsində məhdudlaşdığını yoxlaya biləcək.
Qırmızı planetin hər yerində sulu təbəqələrin mövcud olması fərziyyəsi təsdiqlənərsə, bu, Marsın təkamülü haqqında anlayışımızda əsaslı dəyişikliyi ifadə edərdi. Su bəşəriyyətin planetdə keçmiş və gələcək varlığının açarıdır.
