Bakı, 8 may, Tamilla Məmmədova, AZƏRTAC
AZƏRTAC-ın Beynəlxalq münasibətlər üzrə vyetnamlı ekspert Lin Tran ilə müsahibəsini təqdim edirik.
- Sizin fikrinizcə, Vyetnam və Azərbaycan arasında iqtisadi münasibətlərin hazırkı səviyyəsi necədir?
- Mənim fikrimcə, Vyetnam və Azərbaycan arasında iqtisadi əlaqələr inkişaf mərhələsindədir və bu proses tərəfdaşlığın dərinləşməsi üçün həm imkanlar, həm də çağırışlar yaradır. İki ölkə arasındakı ticarət son illərdə dəyişkənlik göstərsə də, illik dövriyyə adətən yüz milyonlarla ABŞ dolları səviyyəsində olur. Vyetnam əsasən, Azərbaycana mobil telefonlar, elektron komponentlər və avadanlıqlar ixrac edir, Azərbaycanın isə əsas ixrac məhsulu xam neftdir. Hazırda Azərbaycanın Vyetnamda texniki xidmətlər və enerji sahəsi ilə bağlı təxminən 2,5 milyon dollar dəyərində qeydiyyatdan keçmiş bir layihəsi mövcuddur. Öz növbəsində, vyetnamlı şirkətlər Azərbaycan bazarına çıxmaqda maraqlıdırlar, xüsusilə logistika, emal olunmuş kənd təsərrüfatı məhsulları və bərpaolunan enerji kimi sahələrdə – bu isə Azərbaycanın da əməkdaşlığı genişləndirmək istədiyi istiqamətlərə uyğundur.
Vyetnam və Azərbaycan arasında hazırkı ticarət və investisiya səviyyəsinə gəlincə, son diplomatik təmaslar və strateji razılaşmalar iqtisadi əlaqələrin gücləndirilməsinə qarşılıqlı iradəni nümayiş etdirir. Tərəflər mövcud maneələri aradan qaldıraraq və bir-birini tamamlayan güclü cəhətlərdən istifadə edərək yaxın illərdə tərəfdaşlığın inkişafında ciddi irəliləyiş əldə edə bilərlər.
- Sizin fikrinizcə, To Lamın Bakıya səfəri zamanı hansı əsas iqtisadi məsələlər müzakirə olundu?
- Vyetnam Kommunist Partiyasının Baş katibi To Lamın Bakıya dövlət səfəri iki ölkənin ikitərəfli iqtisadi əməkdaşlığın genişləndirilməsinə olan güclü sadiqliyini bir daha təsdiqlədi. Əsas mövzulardan biri enerji sahəsində əməkdaşlıq idi – xüsusilə neft və qaz sektorunda birgə layihələr çərçivəsində əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi məsələləri müzakirə olundu. Tərəflər, həmçinin, qarşılıqlı ticarətin həcminin artırılması və ticarət balansındakı disbalansın aradan qaldırılması üçün məhsul kateqoriyalarının, xüsusilə kənd təsərrüfatı sahəsində diversifikasiyasının vacibliyini vurğuladılar.
Logistika sahəsində əməkdaşlıq da mühüm diqqət mərkəzində idi. Vyetnamın Avropa bazarlarına çıxışını asanlaşdırmaq üçün Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu və Ələt limanından istifadə imkanları müzakirə edilib. Bakı ilə Vyetnam şəhərləri arasında birbaşa aviareyslərin açılması perspektivləri də turizm mübadiləsinin və humanitar əlaqələrin genişlənməsi baxımından dəyərləndirildi.
Bundan əlavə, tərəflər bərpaolunan enerji və müdafiə sənayesi kimi yeni istiqamətlərdə əməkdaşlıq imkanlarını nəzərdən keçirdilər. Bu təşəbbüsləri dəstəkləmək məqsədilə Vyetnam–Azərbaycan Hökumətlərarası Komissiyasının fəaliyyətinin aktivləşdirilməsi və biznes-forumları da daxil olmaqla əlavə əməkdaşlıq mexanizmlərinin yaradılması barədə razılıq əldə olundu. Bu səfər iki ölkə arasında hərtərəfli əməkdaşlığın gücləndirilməsi yolunda mühüm addım oldu.
- Vyetnam və Azərbaycan arasında iqtisadi əməkdaşlığın tarixi əsası nədən ibarətdir?
- Vyetnam və Azərbaycan arasında iqtisadi əməkdaşlıq möhkəm tarixi əsaslara malikdir və bu əlaqələr Sovet İttifaqı dövrünə gedib çıxır. 1950-ci illərdən 1991-ci ilə qədər Azərbaycan, xüsusilə neft-qaz sahəsində vyetnamlı mütəxəssislərin hazırlanmasında mühüm rol oynamış və Vyetnamın neft sənayesinin formalaşmasına dəstək göstərib. Rəsmi diplomatik münasibətlər 1992-ci ildə qurulsa da, ölkələr arasında qeyri-rəsmi əlaqələr sovet əməkdaşlığı çərçivəsində aktiv şəkildə inkişaf edirdi. SSRİ-nin dağılmasından sonra Vyetnam və Azərbaycan arasında siyasi xoşniyyət qorunub saxlanıldı, lakin hər iki ölkədə həyata keçirilən daxili islahatlar səbəbindən iqtisadi əlaqələr ilkin mərhələdə məhdud idi. Buna baxmayaraq, enerji sahəsində tərəfdaşlıq qarşılıqlı hörmət və etimadın əsas dayağı olaraq qaldı.
2010-cu illərdə Vyetnam-Azərbaycan Hökumətlərarası Komissiyası kimi institusional mexanizmlər yaradıldı və bu, əməkdaşlığın dərinləşdirilməsinə xidmət etdi. Energetika, ticarət və təhsil sahələri hələ də strateji tərəfdaşlıq istiqamətləri kimi qalır. Ümumilikdə, Vyetnam-Azərbaycan münasibətləri tarixi həmrəylikdən ortaq maraqlara və qarşılıqlı inama əsaslanan müasir əməkdaşlıq mərhələsinə keçid edib.
- Vyetnam və Azərbaycan arasında ticarət dövriyyəsinin artırılması perspektivləri necə qiymətləndirilir?
- Vyetnam Kommunist Partiyasının Baş katibi To Lamın Azərbaycana dövlət səfəri ikitərəfli münasibətlərin inkişafında mühüm mərhələ oldu. Səfər çərçivəsində tərəflər enerji, ticarət, nəqliyyat, təhsil və mədəniyyət sahələrində əməkdaşlığın dərinləşdirilməsinə yönəlmiş Strateji tərəfdaşlıq haqqında Birgə Bəyannamə imzaladılar. Ənənəvi enerji sahəsindəki əməkdaşlıqdan əlavə, hər iki ölkə kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı və balıqçılıq kimi sahələrdə əməkdaşlığın genişləndirilməsi üçün böyük potensial görür. Qarşılıqlı bazarların açılması ikitərəfli ticarət dövriyyəsinin artmasına, həmçinin aqrar tədqiqatlar və kənd təsərrüfatında yüksək texnologiyaların tətbiqi sahəsində birgə fəaliyyətə imkan yaradır. Strateji coğrafi mövqeyinə görə Azərbaycan Asiya ilə Avropa arasında mühüm nəqliyyat qovşağıdır. Bu isə logistika, dəniz və dəmir yolu daşımaları, aviasiya və bərpaolunan enerji sahələrində əməkdaşlıq üçün geniş imkanlar açır. Bunun bariz nümunəsi kimi Azərbaycan aviaşirkəti “Silkway Airlines”ın Hanoyda nümayəndəliyinin açılması və Bakı ilə Hanoy arasında birbaşa yük reyslərinin planlaşdırılması göstərilə bilər. Bütün bunlar iqtisadi-ticarət əlaqələrin gücləndirilməsinə və nəqliyyat əlaqəliliyinin artırılmasına qarşılıqlı marağın olduğunu sübut edir.
- Vyetnam və Azərbaycan arasında qarşılıqlı investisiyalar üçün ən böyük potensial hansı sahələrdə müşahidə olunur?
- Vyetnam və Azərbaycan arasında qarşılıqlı investisiyalar üçün ən perspektivli istiqamətlər hər iki ölkənin strateji prioritetlərinə və iqtisadi güclü tərəflərinə uyğun gəlir. Ən başlıca sahə enerji sektorudur. Burada “PetroVietnam” və SOCAR arasında neft və qazın kəşfiyyatı və hasilatı, həmçinin mayeləşdirilmiş təbii qaz (LNG) infrastrukturunun inkişafı və hər iki ölkənin daha təmiz enerji mənbələrinə keçidi kontekstində bərpaolunan enerji layihələri üzrə birgə müəssisələrin yaradılması imkanları mövcuddur.
Logistika və nəqliyyat sektoru da yüksək potensiala malikdir. Orta Dəhliz üzərində yerləşən Azərbaycan və güclü istehsal bazasına sahib Vyetnam effektiv əməkdaşlıq qura bilər. Vyetnamın Ələt limanına yatırımları və birgə logistika layihələri Avropa və Mərkəzi Asiyanı birləşdirən ticarət marşrutlarını gücləndirə bilər.
Kənd təsərrüfatı və qida sənayesi sahəsində Vyetnamın ixrac üstünlükləri – düyü, dəniz məhsulları və tropik meyvələr – Azərbaycanın ərzaq təhlükəsizliyi və rasionun şaxələndirilməsi məqsədləri ilə uyğun gəlir. Bu sahədə investisiya imkanlarına halal məhsullar üzrə aqrobiznes layihələri və ərzaq infrastrukturunun inkişafı daxildir.
Tikinti sektoru da perspektivli istiqamətlərdən biridir. Vyetnam şirkətləri Azərbaycanın işğaldan azad edilmiş ərazilərində bərpa işlərində iştirak edə, Azərbaycan isə Vyetnamda infrastruktur layihələrinə sərmayə qoya bilər.
İnformasiya-kommunikasiya texnologiyaları (İKT) sektoru da sürətlə inkişaf edir. Burada fintex, e-ticarət, rəqəmsal dövlət idarəçiliyi və “ağıllı şəhərlər” sahələrində birgə təşəbbüslər mümkündür. Nəhayət, turizm və mədəni mübadilə sahəsində də böyük, lakin hələ tam reallaşdırılmamış potensial mövcuddur. Turizm xidmətləri, birbaşa aviareyslərin açılması və sağlamlıq turizminin inkişafı üzrə layihələr xüsusilə ümidvericidir. Bu sahələrin ümumi sinerjisi Vyetnam və Azərbaycan arasında iqtisadi əməkdaşlığın və qarşılıqlı investisiyaların dərinləşməsi üçün möhkəm baza yaradır.
- Vyetnam Azərbaycanın enerji sektorunda nə dərəcədə maraq göstərir və birgə layihələr həyata keçirilirmi?
- Vyetnam Azərbaycanın enerji sektoruna, xüsusilə neft, qaz və bərpaolunan enerji sahələrinə davamlı və yüksək maraq göstərir. Bu əməkdaşlıq möhkəm tarixi əlaqələrə əsaslanır və son zamanlarda yüksəksəviyyəli təmaslar və imzalanmış sazişlər sayəsində fəal şəkildə inkişaf edir.
Tarixi əməkdaşlıq və cari layihələrə gəlincə;
- Uzunmüddətli tərəfdaşlıq: Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti (SOCAR) artıq on ildən çoxdur ki, “PetroVietnam” və “Vietsovpetro” kimi Vyetnamın aparıcı enerji şirkətləri ilə əməkdaşlıq edir. Birgə fəaliyyət neft yataqlarının kəşfiyyatı, neft tədarükü və emalı sahələrini əhatə edir. Əsas mərhələlərdən biri 2015-ci ildə strateji tərəfdaşlıq haqqında sənədin imzalanması, 2018-ci ildə isə birgə müəssisələrin yaradılması qərarı olub.
- Neft emalı və neft-kimya: 2019-cu ildə SOCAR ilə Vyetnamın “Binh Son Refining and Petrochemical Company” şirkəti arasında neft sənayesi sahəsində əməkdaşlıq barədə razılaşma imzalanıb. Bu istiqamət möhkəm tarixi əsaslara dayanır.
Son hadisələr və perspektivlər;
- Strateji tərəfdaşlıq: 2025-ci il mayın 7-də dövlət səfəri çərçivəsində Azərbaycan və Vyetnam arasında strateji tərəfdaşlığın yaradılması haqqında Birgə Bəyanat qəbul edilib. Bu sənədin əsas istiqamətlərindən biri enerji əməkdaşlığının gücləndirilməsi olub.
- Anlaşma memorandumları: Əməkdaşlığın genişləndirilməsinə yönəlmiş bir sıra memorandumlar imzalanıb. Buraya enerji sahəsində əməkdaşlığın fəallaşdırılması üçün SOCAR və “PetroVietnam” arasında, neft emalı və neft-kimya sahəsində birgə fəaliyyətin genişləndirilməsi məqsədilə “SOCAR Trading Singapore PTE LTD” və “Binh Son Refining and Petrochemical JSC” arasında imzalanan müqavilələr daxildir.
- Yaşıl enerji təşəbbüsləri: Azərbaycan Vyetnamda bərpaolunan enerji sahəsinə investisiya qoymağa hazır olduğunu bildirib. Eyni zamanda, vyetnamlı şirkətlər Azərbaycanın yaşıl enerji sahəsindəki layihələrinə maraq göstərirlər. Bu, hər iki ölkənin bu istiqamətdə əməkdaşlığı inkişaf etdirmək niyyətini əks etdirir.
Beləliklə, enerji sektoru iki ölkə arasında əməkdaşlığın əsas sütunlarından biri olaraq qalır və diqqət getdikcə davamlı və ekoloji cəhətdən dayanıqlı inkişaf sahəsinə yönəlir.
- Vyetnam Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizi ilə bağlı layihələrdə iştirak etməyi nəzərdə tuturmu?
- Vyetnam ticarət marşrutlarının şaxələndirilməsi və Avropa ilə Mərkəzi Asiya ilə əlaqələrin gücləndirilməsi strategiyası çərçivəsində Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutuna maraq göstərir. Hazırda Vyetnam TITR çərçivəsində konkret layihələrdə iştirak etməsə də, xüsusilə Qazaxıstan və Azərbaycanla əlaqələr kontekstində diplomatik fəallığı bu marşruta strateji diqqətini nümayiş etdirir. Orta Dəhliz Cənub-Şərqi Asiya və Çindən Avropaya uzanan multimodal nəqliyyat marşrutudur və Qazaxıstan, Xəzər dənizi, Azərbaycan və Gürcüstandan keçir. Bu marşrutun istifadəsi Vyetnama dəniz yollarından asılılığı azaltmaq, geosiyasi riskləri minimuma endirmək, Mərkəzi Asiya və Qafqaz ölkələri ilə əlaqələri gücləndirmək imkanı verir.
Gələcəkdə əməkdaşlığın müxtəlif formaları mümkündür. Bura infrastruktur layihələrinə investisiya qoyuluşu, ticarətin asanlaşdırılması üzrə razılaşmalar, logistika və nəqliyyat sahəsində dövlət-özəl tərəfdaşlıqları daxildir. Bu istiqamət hələ ilkin mərhələdə olsa da, Vyetnamın Orta Dəhlizin inkişafında iştirak etməsi onun ticarətin şaxələndirilməsi və Avrasiya iqtisadi məkanına daha dərin inteqrasiya ilə bağlı uzunmüddətli hədəflərinə uyğundur. Bu strategiyanın irəliləməsi üçün davamlı dialoq və bu sahəyə yatırımlar əsas amillər olacaq.
- Azərbaycan Vyetnam üçün Qafqaz və Mərkəzi Asiya bazarlarına açılan “qapı”ya çevrilə bilərmi?
- Azərbaycan Vyetnam üçün Qafqaz və Mərkəzi Asiya bazarlarına açılan strateji “qapı”ya çevrilmək baxımından yüksək potensiala malikdir. Avropa, Asiya və Yaxın Şərqin kəsişməsində yerləşməsi, müasir infrastruktura sahib olması – məsələn, Ələtdə yerləşən Azad İqtisadi Zona, Bakı Dəniz Limanı və Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu – Azərbaycanı Çin, Mərkəzi Asiya, Türkiyə və Avropa ilə effektiv əlaqə imkanları olan bir ölkəyə çevirir. Azərbaycanın Türkdilli Dövlətlər Təşkilatı və Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu Assosiasiyası kimi regional təşəbbüslərdə fəal iştirakı onun əhəmiyyətli tranzit qovşağı rolunu daha da gücləndirir.
Ticarət marşrutlarını şaxələndirmək və dəniz yollarından asılılığı azaltmaq istəyən Vyetnam üçün Azərbaycan real və etibarlı quruda olan alternativi təklif edir. Logistika, energetika və infrastruktur layihələri kimi ortaq maraq sahələri isə tərəfdaşlığın inkişafı üçün əlavə imkanlar yaradır.
- Azərbaycan və Vyetnam arasında qida sənayesi, aqrar ixrac sahəsində əməkdaşlıq planlaşdırılırmı?
- Mənim fikrimcə, Azərbaycan və Vyetnam arasında halal qida sənayesi sahəsində əməkdaşlıq üçün əhəmiyyətli potensial mövcuddur və bu imkanlar hər iki ölkənin bir-birini tamamlayan iqtisadi üstünlüklərinə əsaslanır. Azərbaycan halal sertifikatlı ət məhsullarının istehsalında artan potensiala malik olaraq, Vyetnama yüksək keyfiyyətli məhsullar tədarük edə bilər. Bu, xüsusilə müsəlman turistlərin tələblərinə cavab verir. Malayziya və İndoneziya kimi əsas halal bazarlara reeksportu da təşviq edə bilər. Öz növbəsində, Vyetnam da halal məhsullar sektorunu fəal şəkildə inkişaf etdirir və qlobal halal iqtisadiyyatında (gözlənilən həcmi 2028-ci ilə qədər 3 trilyon dolları ötəcək) layiqli yer tutmağa çalışır. Əməkdaşlığın potensial istiqamətləri sırasına birgə brendinq, halal emal müəssisələrinin yaradılması, həmçinin ət, bal və çay kimi xammal mübadiləsi daxildir. Ticarəti asanlaşdırmaq məqsədilə, hər iki ölkə halal sertifikatlarının qarşılıqlı tanınmasını təmin edən ikitərəfli sistem formalaşdırmalı, standartları uyğunlaşdırmalı və istehlakçı inamını gücləndirməlidir.
Bundan əlavə, beynəlxalq səviyyədə birgə iştirak – festivallar və turizm proqramları kimi mədəni təşəbbüslər vasitəsilə halal sərgilərdə təmsilçilik, bu sahədə mövcudluğu artırmaq mümkündür. Belə bir strateji əməkdaşlıq hər iki ölkənin halal sektorda ixrac potensialını genişləndirəcək və onların müsəlman dünyası ilə iqtisadi və mədəni əlaqələrini dərinləşdirəcək.
