ABŞ-ın Rusiyaya qarşı sərt mövqeyə keçməsi və Türkiyə ilə taktiki yaxınlaşması Ukrayna savaşının dayandırılması üçün yeni diplomatik kanalların açılmasına səbəb ola bilər... Türkiyənin vasitəçiliyi şəraitində Rusiyanın Ukrayna böhranı üzrə daha ciddi kompromislərə məcbur qalacağı da qətiyyən istisna deyil və indi Kreml taleyüklü seçim qarşısında qalıb...
Ukrayna savaşı qlobal məkanda yeni ziddiyyətlərin və fərqli ittifaqların yaranmasına yol açmağa başlayıb. Belə ki, Tramp adminstrasiyası hakimiyyətə gəldikdən dərhal sonra ABŞ və Rusiya arasında açıq-aşkar yaxınlaşma müşahidə edilməkdəydi. Ancaq son vaxtlar Kremlin Ağ Evdə hazırlanmış sülh planlarını pozan addımlar atması, xüsusilə də, yolverilməz maksimalist şərtlər irəli sürməsi ABŞ və Rusiya arasında kəskin ziddiyyətlər yaratmaqdadır.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Ağ Ev ABŞ-ın Ukrayna böhranının nizamlanması prosesində vasitəçilikdən imtina etdiyini artıq rəsmən bəyanlayıb. Üstəlik, Tramp adminstrasiyası bu barədə qəbul olunmuş prinsipial qərarı məhz prezident Vladimir Putinin sülh prosesinə birbaşa əngəl törətməsi ilə arqumentləşdirib. Və bununla da Ağ Ev Ukrayna savaşının dayandırılması prosesinin iflasa uğradılmasına görə bütün hərbi-siyasi məsuliyyəti məhz Rusiyanın üzərinə yükləyib.
Maraqlıdır ki, Tramp adminstrasiyası Ukrayna savaşının dayandırılmasında israrlı olduğunu da qətiyyən gizlətmir. Hətta ABŞ prezidenti Donald Tramp bu məsələ ilə bağlı Türkiyə lideri Rəcəb Tayyib Ərdoğanla telefon müzakirəsi də aparıb. Eyni zamanda, Ağ Ev sahibi bəyan edib ki, Ukrayna savaşının dayandırılması prosesində prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanla əməkdaşlığın başlanmasını səbrsizliklə gözləyir. Və belə anlaşılır ki, Ağ Ev bu məsələdə Türkiyənin Rusiyaya təsir mexanizmlərini ön plana çıxarmaq niyyətindədir.
Məsələ ondadır ki, Ukrayna savaşı hazırda Türkiyə-ABŞ münasibətlərini yeni inkişaf mərhələsinə keçirə biləcək önəmli geopolitik faktora çevrilməkdədir. Çünki Rusiya-Ukrayna müharibəsi, yalnız Avropanın deyil, bütövlükdə qlobal geosiyasi düzənin yenidən formalaşmasına səbəb ola biləcək qəliz bir hərbi-siyasi böhrandır. Bu prosesdə ABŞ və Türkiyə kimi regional və qlobal aktorların mövqeləri və qarşılıqlı əməkdaşlıq imkanları böyük önəm daşıyır.
Xüsusilə də ABŞ-da prezident Donald Trampın yenidən hakimiyyətə qayıtması ilə Türkiyə lideri Rəcəb Tayyib Ərdoğanla qurduğu şəxsi münasibətlər Ukrayna böhranının nizamlanmasında daha geniş geopolitik manevr imkanları aça bilər. Ona görə də, Türkiyə və ABŞ-ın Ukrayna savaşının dayandırılması prosesinə yönəlik ortaq maraqları ilə yanaşı, bəzi ziddiyyət nöqtələri də xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Və hər iki dövlətin Ukraynanın ərazi bütövlüyünün bərpasını və regional sabitliyin qorunmasını strateji prioritet kimi dəyərləndirməsi əsas ortaq prinsip kimi görünür.
Ancaq bu məqsədlərə çatmaq üçün seçilən vasitə və metodlar əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir. Son vaxtlar Rusiya ilə kəskin ziddiyyətlərin ortaya çıxmasından sonra Ağ Ev artıq Kremli sülh prosesi qarşısında əsas əngəl olaraq, qəbul edir. Rusiyanın aqressiv tərəf olduğunu vurğulayır və yeni sərt sanksiyalar ilə hədələyir. Və bu, ABŞ-Rusiya dialoqunun artıq pozulmaq üzrə olduğunu göstərir.
Türkiyə isə Rusiya və Ukrayna arasında neytrallığı qorumağa, hər iki tərəflə eyni məsafədə qalaraq, vasitəçilik imkanlarını artırmış kimi görünür. Bu fərqli yanaşmalar, ABŞ və Türkiyənin Ukrayna savaşına münasibətdə üzlaşma imkanlarını artırmaqla yanaşı, həm də yaxın gələcəkdə uzunmüddətli strateji koordinasiyaya əngəl də törədə bilər. Və hələlik Ağ Ev rəsmi Ankaraya möhtac olduğundan uzlaşma ehtimalı daha ön plana keçmiş kimi görünür.
Digər tərəfdən, ABŞ və Türkiyə NATO çərçivəsində ortaq hərbi platformaları paylaşsalar da, ikitərəfli münasibətlərdə dərin narazılıq nüansları da mövcuddur. ABŞ-ın Ukraynaya verdiyi ağır silahlar və strateji kəşfiyyat yardımları, Türkiyənin isə "Bayraktar" PUA-ları kimi daha məhdud texnoloji dəstəklə kifayətlənməsi, yanaşmalardakı yaxın keçmişin əsas fərqlərini ortaya çıxarır. Eyni zamanda, Türkiyə özünün sülh təşəbbüslərində neytral vasitəçi kimi qalmaq potensialını artıq təsdiqləyib.
ABŞ isə Tramp adminstrasiyasına qədər daha çox Ukraynanın mövqeyini gücləndirən tərəf rolunda çıxış edib. Rusiya ilə son ziddiyyətlərdən sonra ABŞ-ın yenidən Bayden adminstrasiyası dönəmindəki mövqeyinə geri dönmə ehtimal tədricən artırmağa başlayıb. Və bu baxımdan, Türkiyənin Ukrayna böhranının nizamlanması prosesində ABŞ-ın vasitəçilik potensialını qabaqlamaq imkanları indi daha cəlbedici görünür.
Digər tərəfdən, prezident Donald Trampın öz xarici siyasət təşəbbüslərində şəxsi liderlik münasibətlərinə böyük əhəmiyyət verməsi, ona Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanla daha sıx əməkdaşlıq imkanları aça bilər. Yəni, iki ölkə liderləri arasında yüksək şəxsi etimad ABŞ-Türkiyə münasibətlərinin inkişaf istiqamətlərini təyin edəcək qədər önəmli faktordur. Hər iki tərəfin Rusiyanın aqressiv mövqe vərdişlərinin balanslaşdırılmasında maraqlı olması da birləşdirici məqamlardan biridir.
Bununla belə, Tramp–Ərdoğan yaxınlaşmasının ABŞ və Türkiyə arasında daha dərin strateji ittifaqa çevrilməsi qarşısında bir sıra obyektiv çətinliklərin olduğu da inkaredilməz reallıqdır. ABŞ Konqresində və hərbi elitasında Türkiyəyə qarşı kifayət qədər ciddi müqavimət mövcuddur. Eyni zamanda, Türkiyə və Rusiya arasında qarşılıqlı enerji və iqtisadi asılılıq faktoru da nəzərə alınmalıdır. Və prezident Donald Trampın siyasətində davamlılığın olmaması və impulsiv qərarlar verməsi də neqativ məqamların sırasına daxildir.
Bütün bunlara baxmayaraq, əgər, Tramp adminstrasiyası dönəmində ABŞ-Türkiyə yaxınlaşması intensivləşərsə, onda, Rusiya üçün yeni strateji təhlükənin yaranması da qaçılmaz ola bilər. Kreml istənilən halda, bu yaxınlaşma tendensiyanı mümkün qədər balanslaşdırmaq üçün cavab strategiyalarına əl atmaq məcburiyyətində qala bilər. İlk növbədə Kremlin iqtisadi-ticari sahələr üzrə Türkiyəyə təzyiq göstərməyə çalışacağı qətiyyən istisna deyil. Eyni zamanda, Rusiya Türkiyənin maraq dairəsində olan regionlarda, xüsusilə də, Suriyada və Cənubi Qafqazda "gərginlik ocaqları"nı yenidən bərpa etməyə can ata bilər.
Göründüyü kimi, ABŞ-Türkiyə yaxınlaşmasının Rusiya tərəfindən yalnız ikitərəfli münasibətlər kimi deyil, həm də regional güc balansının yenidən qurulması ilə bağlı ciddi riski kimi qavranması da qətiyyən istisna deyil. Bununla belə, Kremlin müqavimət cəhdlərinə baxmayaraq, prezident Donald Trampın Rusiyaya qarşı sərt mövqeyə keçməsi və Türkiyə lideri Rəcəb Tayyib Ərdoğanla taktiki yaxınlaşması Ukrayna münaqişəsinin həllində yeni diplomatik kanalların açılmasına səbəb ola bilər.
Ancaq bu prosesin indiki mərhələdə Rusiyanın maraqlarına hansı səviyyədə cavab verdiyi müəyyən mənada, müəmmalı xarakter daşıyır. Hər halda, Kreml istəməsə belə, hazırda Tramp-Ərdoğan tərəfdaşlığı daha çox taktiki və şəxsiyyət mərkəzli əməkdaşlıq formatı olaraq, reallığa çevrilə bilər. Və bu, baş baş verərsə, son nəticədə Rusiyanın təklənmə prosesinə yol aça biləcəyini də ehtimal etmək olar.
Rusiyanın belə situasiyada əlavə kənar dəstək ala bilməyəcəyi təqdirdə, Türkiyənin vasitəçiliyi şəraitində Kremlin Ukrayna böhranı üzrə daha ciddi kompromislərə məcbur qalacağı da qətiyyən istisna deyil. Və bu baxımdan, indi Ağ Ev sahibinin yeni "Ukrayna planı"dan çaşqınlıq keçirən Kremlin Türkiyənin vasitəçiliyi ilə bağlı prinsipial seçim etmək məcburiyyətində olduğu o qədər də ciddi şübhə doğurmur.
Elçin XALİDBƏYLİ,
Siyasi ekspert,
"Yeni Müsavat" Media Qrupu
