Bakı. Trend:
Amerika heç vaxt öz süqutu anında olduğu qədər parlaqyanmamışdı.
Bir zamanlar dünyaya rasional liderlik obrazı satan ölkə bu günnə süjeti, nə rejissoru, nə də bu farsın alqışlarla bitəcəyinəinamı qalan postmodern tamaşa səhnəsini xatırladır. Tramp - səbəbdeyil, nəticədir. O, xəstəlik yox, siyasi sistemin ən dərinqatlarında baş verən iltihabı göstərən bədən hərarətidir. Bizsiyasi dövranı yox, sistemin dərin nasazlığını müşahidə edirik - nəqanunvericilik, nə institutlar, nə də mənəviyyat işləyir, artıq heçbir “sığorta” sistemi qalmayıb.
Hamı Tramp barədə qışqırır, çünki susmaq qorxuludur. Amma buqışqırığın altında daha mühüm sual gizlənib: Amerika niyə artıqözünü eşitmir?
Donald Trampı yenidən seçmiş Amerika şok vəziyyətində yaşayır -lakin bu şok Trampın özündən çox, güzgüdə gördüyü öz əksindənqaynaqlanır. “Böyüklük” vitrini və milli dirçəliş ritorikasıarxasında institutların dağılmasının cırıltısı, əks-qoşulmasisteminin zəifliyi və ictimai ümidsizlik daha aydın eşidilir.Qayıtmış Tramp anomaliya deyil. Bu, bir simptomdur. Onun ikinciprezidentliyi isə qələbə yox, çöküşün diaqramıdır.
Amerika öz dərin strukturunda növbəti “ideoloji savaş”ı yox, birtektonik yerdəyişmə yaşayır - institutların sabitlik lövbərləriolduğu siyasi epoxanın sonunu. Ölkəni demoqoqlardan qorumaq üçünqurulan sistem əksinə, onların yüksəlişinə şərait yaradan alətəçevrildi.
Problem Trampda deyil. Problem Trampı içəri buraxansistemdədir.
Tarix bir insan haqqında artıq bir proses kimi danışmağabaşlayanda, vəziyyətin nə qədər pis olduğu aydınlaşır. Tramp sadəcəhakimiyyətə qayıtmayıb. O, onilliklərdir Amerikan demokratiyasınıiçdən yeyən proseslərin - sistemli etimadsızlıq, ideoloji boşluq,mənadan üstün marketinqin hökmranlığı və vətəndaş apatiyasının - ənsıx kristallaşmış formasına çevrilib. Vətəndaşlar artıq siyasiprosesin iştirakçısı yox, şok-kontentin tamaşaçısınaçevriliblər.
Onun cinayət xarakterli keçmişi, açıq-aşkar ksenofob ritorikası,diplomatik vandalizmi və mənəvi normaların karikaturasına çevrilmişdavranışları fonunda qazandığı qələbə müqavimət yox,kapitulyasiyadır. Artıq öz meyarlarına uyğun liderləri istehsal edəbilməyən sistemin kapitulyasiyası. Bu, sadəcə böhran deyil -normaların dağılmasıdır.
Çoxları səhvən düşünür ki, Tramp demokratların zəifliyindən vəya Respublikaçılar Partiyasının kimlik böhranından istifadə etdi.Əslində o, ABŞ-ın siyasi arxitekturası tamamilə xarabalığaçevriləndə gəldi. Və bu xarabalıqlarda onun populizmi təhdid kimiyox, məyus seçicinin doğma dili kimi görünür.
Amerika Birləşmiş Ştatları bu gün dağılmayıb
Amerikanın “demokratiya mayakı” olması mifi Trampdan xeyli əvvəldağılmağa başlamışdı. 2000-ci illərin əvvəlindən bəri Konqresə vəfederal hökumətə inam səviyyəsi cəmi 17–20 faiz arasında dəyişir.Özünü institusional nizamın dayağı kimi təqdim edən ölkə üçün bu -ölüm hökmüdür. Hakimiyyətin legitimliyi nə ideologiya, nə proqram,nə də xarizma ilə təmin olunur - sadəcə alternativ qorxusu iləsaxlanılır. 2024-cü ildə əksəriyyət Trampa görə yox, Baydenə qarşıyox, sistemi doğuran acizlik və nifrət hissinə qarşı səs verdi.
Trampın ikinci müddətində ilk yüz gün necə bir Amerika göstərir?Aparat daxili qarşıdurmalarla iflic olub. KİV artıq etimadı tamitirib. Ali Məhkəmə arbitrlə yox, partiya aləti kimi görünür.Federal qanunları artıq bütöv ştatlar saya salmır, Konstitusiya isəhər qubernator tərəfindən seçicisinə uyğun şəkildə yozulur.
Böyük eksperimentin sonu belə görünür.
Dünya artıq gülmür - ölçüb-biçir
Bir vaxtlar əsəbi gülüş doğuran memlər, qalmaqallar və farsayabənzər debatlar artıq dərin bir səssizliklə qarşılanır. Dünya başadüşdü: bu, ciddi məsələdir. Bu, performans deyil. Bu, epizod deyil.Amerika artıq demokratiya oynamır - onu yalandan canlandırır,ssenarisinə belə inanmayan köhnə bir pyes kimi.
Müttəfiq ölkələr çaşqındır: təhlükəsizlik zəmanəti verən ölkəola bilərmi ki, prezidenti ciddi şəkildə NATO-dan çıxmaqlahədələyir, iqlim sazişlərini pozur, partnyorları müdafiəöhdəliklərini ləğv edir? Rəqiblər - Tehrandan Pxenyana qədər -sevinir: Vaşinqtondakı xaos onların əl-qolunu açır. Çin isə artıqgizlətmədən paralel dünya nizamı qurur və açıq şəkildə Qərbəalternativ olduğunu bəyan edir. Avropa isə yenidən müstəqilliyinidüşünməyə məcburdur - bəlkə də bu dəfə tamamilə.
Yüz gün - bu, müddət deyil. Bu artıqhökmdür.
Tarixən ABŞ prezidentlərinin ilk yüz günü bir rəmz olub. Bu,istiqamətin müəyyənləşdiyi zamandır. Trampın istiqaməti isəaydındır: qopma. Diplomatiyadan, sistemdən, normalardan qopma. Buinqilab deyil. Bu, institutlarla məhdudlaşdırılmayan, mənəviyyatlayüklənməyən, konsensusa ehtiyacı olmayan tamamilə fərqli birhakimiyyət forması üçün meydanın təmizlənməsidir. Belə birhakimiyyətdə prezident artıq arbitr yox, şoumen, dövlət xadimi yox,“bataqlığın” dağıdılması üçün simvoldur - onu qurulamaq yox,arenaya çevirmək üçün.
Amma faciə burda deyil.
Faciə ondadır ki, Amerikanın yarısı məhz bunu istəyir. Faciəondadır ki, intellektual elita, akademiya, jurnalistika və DemokratPartiyası illərlə əyalətdə, keçmiş sənaye ştatlarında, CNN-inümumiyyətlə açılmadığı evlərdə toplanmış inciklik və nifrət hissiqarşısında aciz qaldı. Amerika Tramp güclü olduğu üçün yox, artıqöz vətəndaşları ilə danışmaq üçün dili qalmadığı üçün uduzdu.
Pul – hakimiyyət kimi. Silah kimi. Viruskimi.
Amerika siyasətində artıq çoxdan qurucu ataların xəyal etdiyirespublika təmizliyindən əsər-əlamət qalmayıb. Bu gün hakimiyyətbirjadan səhm almaq qədər açıq şəkildə satın alınır. Super PAC-lar,lobbizm, transmilli maraqlar – bunlar sistemin pozulması yox,ABŞ-ın müasir siyasətinin mahiyyətidir. Təkcə bir təşkilat - NRA -hər il milyonlarla dolları silah almaq hüququnu hər cür bahasınaqorumağa hazır olan siyasətçilərə yönəldir. Bu pullar təkcərespublikaçılara yox, “realizm” adı ilə eyni sistemə uyğunlaşanliberal siyasətçilərə də axır.
Bütün bunlar artıq gizli təsir deyil. Bu, demokratiyanınoliqarxiyaya açıq transformasiyasıdır, burada seçicinin səsi bankköçürməsinin “klik”indən daha zəif eşidilir.
Bəs niyə silah alışı zamanı psixoloji yoxlamaların məcburiolmasını dəstəkləyən 86% amerikalı görməzlikdən gəlinir? Çünkionlar kampaniyaları maliyyələşdirmir. Reklam vermir. Qorxuyaratmır. Siyasətçilər artıq çoxdan əksəriyyətin tərəfində yox,Konqresə “giriş bileti” üçün pul verənlərin tərəfindədir. Pul - bu,Amerika demokratiyasının sadəcə amili deyil. Bu, onunmemarıdır.
Tərsinə çevrilmiş bayraqlı iqtisadi inqilab
Fond bazarları rekordlar qırdığı vaxt, on milyonlarla amerikalıdiş həkiminə getməyə imkan tapa bilmir. Apple və Amazonkapitalizasiya baxımından kosmosa çıxarkən, fəhlə məhəllələrininuşaqları aclıq çəkir və təhsil ala bilmir. ABŞ-da qeyri-bərabərlikartıq sadəcə sosial problem yox, yeni bir ayrı-seçkilik formasıdır– “artıq” olan insanları əsas imkanlardan kənarlaşdırır.
Formal olaraq Amerika zəngindir. Amma əslində - köhnəlib,dağınıqdır. 340 milyon əhalisi olan ölkədə son vaxtlar təxminən 30milyon insan müalicədən imtina etmək məcburiyyətində qalıb - sadəcəbaha olduğuna görə. 100 milyondan çox insan isə deyir ki, hətta ənəsas sığortanı belə ödəyə bilmirlər. Son 40 ildə orta amerikalıdemək olar ki, daha zəngin olmayıb - amma daha kövrək, daha borclu,daha tənha olub.
Sosial müqavilənin pozulması həmişə inqilabla nəticələnmir.Bəzən bu, sadəcə insanların hər şeyi dağıtmağa söz verənlərə səsverməsi ilə nəticələnir. Hətta həmin dağıntılar altında özləriqalsa belə.
Medianın rolu - qurban, yoxsa şərik?
Bir zamanlar media mənəvi nüfuz sahibi idi. Bu gün isə nifrətobyektidir. Onlara olan etimad tarixi minimuma düşüb. Niyə? Çünkiinformasiya inqilabı “həqiqət” üzərindəki monopoliyanı məhv edib.YouTube və TikTok-un televiziyanı əvəzlədiyi, bloqqerlərin ən böyükqəzetlərin redaktorlarından güclü olduğu bir ölkədə vahid diskursola bilməz. Diskurssuz isə demokratiya mümkünsüzdür.
Media diqqət uğrunda müharibəni uduzub. Onlar uyğunlaşabilmədilər. Yavaş, hantal nəhənglər kimi sürətli və aqressivyırtıcıların mühasirəsinə düşdülər. Uduzdular – yalan danışdıqlarıüçün yox, səsləri eşidilmədiyi üçün.
Zamanın simvolu - redaksiya sütunu deyil, memdir. Analitika yox,reaksiya. Siyasət TikTok məzmununa çevrilib - burada arqument yox,başlıq vacibdir. Saatbasaat viral informasiya istehsal edə bilənTramp bu media dünyasının ideal məhsuluna çevrildi.
ABŞ-da informasiya fəlakəti bir gecədə baş vermədi. Bu, Trampdanbaşlamadı. Amma onu qaçılmaz etdi. Biz elə bir dövrdə yaşayırıq ki,xəbər reallığı izah edən yox, əyləndirən, qəzəbləndirən və yaqorxumuzu təsdiqləyən şeydir. Siyasət artıq inandırma mübarizəsideyil - diqqət uğrunda savaşdır. Və bu savaşda Tramp sadəcəiştirakçı deyil, mütləq çempiondur.
Bu gün tipik amerikalı dünyada baş verənləri haradan öyrənir?“New York Times”ın redaksiya yazısından və ya CNN-in axşamburaxılışından yox. O, skrollayır. Twitter, TikTok, Reddit,Instagram başlıqları gözünə sataşır. Bu, sadəcə daşıyıcınındəyişməsi deyil - informasiya təbiətinin dəyişikliyidir. Birvaxtlar maarifləndirmə funksiyası daşıyan jurnalistikanın dövrübitdi. Onun yerini isə dezinformasiyanı normallaşdıran birdemokratiya aldı - burada həqiqət yetərincə viral deyilsə, artıqəhəmiyyətli sayılmır.
Layk reputasiyanı əvəz edəndə
Əvvəllər həqiqət dedikdə yoxlanışa davam gətirən informasiyanəzərdə tutulurdusa, bu gün kifayət qədər reaksiya toplayan hər şey“doğru” sayılır. Bu o deməkdir ki, qalib olanlar bilənlər deyil,alovlandırmağı bacaranlardır. On milyonlarla amerikalı faktlaradeyil, tövsiyə alqoritmləri əsasında qurulmuş reallıqlarda yaşayır- həmin alqoritmlər onlara artıq qəbul etməyə hazır olduqlarıməzmunu təqdim edir. Nəticədə iki fərqli amerikalı üçün “reallıq” -bu, iki fərqli dünya, iki fərqli dəyərlər toplusu, təhdidlər və“öz” düşmənləridir.
Əgər reallıq zövq məsələsinə çevrilirsə, o zaman “narahatedici”reallığı dağıtmağı vəd edən istənilən siyasətçi uğura məhkumdur.Populistlər də məhz bu cür qalib gəlir - və belə bir mühitdə Trampda elə bu yolla qalib gəlir.
Ənənəvi jurnalistika bütün bu müddət ərzində yeni reallıqdaköhnə qəliblərlə sağ qalmağa çalışır. Qəzetlər ödəniş divarlarıarxasına gizlənir, televiziyalar şou səviyyəsinə enir, aparıcıredaksiyalar ya artıq heç nə deməyə qorxur, ya da ideolojimüharibələrin bir hissəsinə çevrilir. ABŞ-da artıq demək olar ki,siyasi spektrin hər iki tərəfinin etibar etdiyi media qurumlarıqalmayıb. Bu ona görə deyil ki, hamısı yalan danışır. Ona görədirki, artıq heç kim həqiqətin mövqedən kənarda mümkünlüyünəinanmır.
Bu arada jurnalistlər yeni auditoriya üçün mübarizə aparmaqəvəzinə, artıq inandırılmış azlığa yayım etməyə davam edir.Araşdırmalar - ödənişli platformalarda, faktların yoxlanması -əhatəsiz, darıxdırıcı saytlarda, analitika isə yalnız bir-birinəbənzər dinləyiciləri olan podkastlarda yayımlanır. Bütün mediasistemi artıq nəzarət institutu kimi deyil, abunə əsasında “özləriüçün” işləyən xidmət modelinə çevrilib.
Qalanlara isə təsirçilər, bloqçular, konspiroloqlar qalıb. Tramp– müəyyən mənada onların patriarxıdır: siyasətdə birinci şəxs ki,başa düşdü - bu gün izah etmək yox, alovlandırmaq lazımdır.
Bəs günah yalnız jurnalistlərdədirmi? Xeyr. Medianın uğursuzluğu- bu, cəmiyyətin vətəndaş maariflənməsi ideyasından imtinasının birhissəsidir. Məktəb artıq düşünməyi öyrətmir - test verməyi öyrədir.Universitetlər bürokratiya içində batıb və şüurlu vətəndaşformalaşdıracaq mühitə çevrilə bilmir. Təhsil sistemi informasiyanıanaliz etməyə hətta ilkin bacarıqları belə vermir. Nəticədə gəncamerikalı təkcə faktı fikirdən ayırmağı bacarmır - o, bunu lazım dasaymır.
Və o zaman, xəbər feyk kimi təqdim olunanda, məzmundan dahavacib olan başlıq olanda, hər kəs “ekspert” ola bildikdə, gənckönüllü şəkildə bir tələyə düşür. Çünki bu tələ rahatdır. Çünki bu,haqlı olduğunu hiss etdirir. Çünki bu, düşünməyə görə məsuliyyətiaradan qaldırır.
Amerika artıq vahid cəmiyyət deyil. Bu, rəqəmsal kokonlardayaşayan minlərlə kiçik tayfadır. Birində inanırlar ki, demokratlar- şeytana sitayiş edənlər və pedofillərdir. Digərində isədüşünürlər ki, respublikaçılara səs verən hər kəs köləliyiqaytarmaq istəyir. Bu tayfalar artıq bir-biri ilə danışmır. Onlareyni mənbələri oxumur, eyni filmlərə baxmır, eyni musiqinidinləmir. Siyasi millət artıq parçalanıb - “həqiqət”i alqoritm,“düşmən”i isə heşteq müəyyənləşdirir.
Tramp bu tayfalardan tramplin kimi istifadə edir. O, bütün ölkəilə danışmağa çalışmır - hər “Amerika” ilə onun öz dilində danışır.O, jurnalistikanı dağıtmır - o, onun yerini tutur. Tramp - özümediadır. Kontentdir. Simvoldur. Və onu təhlükəli edən dəbudur.
Post-siyasət dövründə oyanmaq istəmiriksə, nəetməliyik?
Etiraf etməliyik: maarifçilik - köhnəlmiş termin deyil, azadlığıqorumağın yeganə yoludur. Bu, abstraksiya yox, konkret çağırışdırvə media, təhsil, vətəndaş cəmiyyətindən paradiqma dəyişikliyitələb edir.
Media sadəcə məqalə yazmaqla kifayətlənməməlidir - o, şüuruğrunda mübarizə aparmalıdır. Öyrətməli, izah etməlidir. Yalnız“məsələni bilənlər” üçün yox, itmişlər üçün də işləməlidir.TikTok-a, Reddit-ə, YouTube-a, Telegram-a getməlidir. Onları artıqeşitməyənlərin dilində danışmalıdır. Bu bir “missiya” deyil. Bu birborcdur.
Təhsil diplom fabrikindən vətəndaş məktəbinə çevrilməlidir.Humanitar fənlər, tənqidi düşüncə, rəqəmsal gigiyena – bunlarmaarifçilikdə əsas olmalıdır, maraqlananlar üçün əlavə kursyox.
Siyasətçilər isə - əgər hələ də qalıblarsa - sistemi öz-özünədüzələcəyi ümidi ilə yaşamaqdan əl çəkməlidirlər. Çünki qorxu,qəzəb və cahilliklə qidalanan sistem yalnız bu hissləri yenidənistehsal edəcək.
Əgər cəmiyyət informasiyanı əyləncəyə çevirirsə, inandırmanımanipulyasiyadan ayıra bilmirsə, mübahisə etməyi unudub, ammaqışqırmaqdan əl çəkmirsə - demokratiya mümkün olmur.
Və o zaman səhnəyə ən bərk qışqıranı çıxarırlar.
Vətəndaşsız demokratiya. Maarifçilik və vətəndaşcəmiyyəti öz missiyasından imtina etdikdə nələr başverir
Amerikada bu gün yalnız həqiqət, institutlar və etimad çatışmır.Burada vətəndaşlar çatışmır. Pasportu olan insanlar yox - vətəndaşolanlar. Tənqidi düşünməyi bacaran, mənəvi və siyasi məsuliyyətdaşıyan, xəbər lentindən kənarı görə bilən insanlar. Tramp ona görəmümkün oldu ki, cəmiyyət mürəkkəb suallara cavab verməkdəsadələşdirilmiş, aqressiv və saxta cavaba qarşı müdafiəsiz qaldı.Niyə? Çünki populizmə qarşı immunitet yaratmalı olan heç birinstitut bu işin öhdəsindən gələ bilmədi. Nə məktəb. Nəuniversitet. Nə jurnalistika. Nə də vətəndaş hərəkatları.
Biz elə bir dövrdə yaşayırıq ki, biliyə çıxış misilsizdir.Harvard və MIT öz dərslərini açıq yayımlayır. YouTube bəşəriyyəttarixində ən böyük maarifçilik platformasına çevrilib. Hindistankəndindəki bir məktəbli, əgər motivasiyası və telefonu varsa, üçayda ali riyaziyyatı öyrənə bilər. Sanki - informasiya azadlığıburada idi.
Amma reallıq daha acı çıxdı. Təhsil bolluğa tab gətirə bilmədi.O, öz məqsədini itirdi.
Təhsil proqramları həm yüklü, həm də boşdur. Şagirdlərəparçalanmış biliklər verilir – bir az tarix, bir az biologiya, biraz qrammatika. Onlara cavab tapmağı öyrədirlər, sual verməyi yox.Onları testə hazırlaşdırırlar, həyata yox. Onları icraçı kimiyetişdirirlər, vətəndaş kimi yox. Nə inflyasiya, nə hakimiyyətinstrukturu, nə də hüququn əsas prinsipləri tədrisin prioritetinədaxildir. Loqika, fəlsəfə, ritorikadan danışmağa dəyməz - axı hərbeşinci amerikalı hələ də savadsızlıq həddindədir.
Bu təsadüf deyil. Bu, sistemli bir “sui-qəsdin” - yox,rahatlığın nəticəsidir. Dövlət maarifçilik missiyasından imtinaedir ki, öhdəlik götürməsin. Çünki maarifli vətəndaş - narahatvətəndaşdır. Sual verir. Mübahisə edir. Qorxudan yox, inamla səsverir. Belələri isə Tramp dövründə sistem üçün təhlükədir.
Elə bilirdik, heç olmasa universitetlər bu “alovu” qoruyacaq.Amma tənqidi düşüncə emalatxanaları əvəzinə kampuslar artıqmənsubiyyət əsaslı kimlik qoruq sahələrinə çevrilib. Orada artıqcəmiyyətin analizinə yox, onun mühakiməsinə öyrədirlər.Mühazirələrdə imtiyazlar, mikroaqressiyalar, mədəni apropasiyamüzakirə olunur - amma dövlət borcu, büdcə quruluşu və ya unitar vəfederal sistemlər arasındakı fərq yox.
Bilik - məhsula çevrilib. Universitet - sinfə giriş bileti.Tələbə - müştəri. Və hər bir biznesdə olduğu kimi, məhsul müştəriyəuyğunlaşdırılır. Narahatedici fənlər aradan çıxarılır. Siyasət -oyuna çevrilir. Cəmiyyət isə - mənasız demokratiyanınsimulyasiyasına.
İmitasiya olunmuş vətəndaş cəmiyyəti
Təhsilin tənəzzülü fonunda son ümid vətəndaş cəmiyyəti qalır -liberal demokratiyanın həmin “beşinci elementi”, sistemə kimin üçünmövcud olduğunu xatırlatmalı olan qüvvə. Lakin burada da - iflasbaş verir.
Aktivizm artıq həmrəylik ifadəsi deyil. O, performansa çevrilib.Sosial şəbəkələrdən universitet kampuslarına qədər mübarizətamaşaya, ədalət tələbi isə dilin təmizliyi, simvolik təmsilçilikvə cizgi film qəhrəmanları ilə mübarizəyə çevrilib.
Pulsuz uşaq bağçasına çıxışı olmayan amerikalı qadın, feministhərəkatın bütün resurslarını feminitivlər uğrunda mübahisələrə vəya “Barbi”nin rol modelinin dəyişdirilməsinə sərf etdiyini görəndə- üz döndərir. Çünki bu, onun üçün aparılan mübarizə deyil. Bu,reallıq deyil - bu, dəbdən ibarətdir.
Cənub ştatı respublikaçılara səs verəndə, liberal “ağızlarınıbağlamağı” vəd edən bir namizəd qələbə qazananda, bu,respublikaçılara olan sevgidən deyil. Bu, özlərini mənəviyyatdaşıyıcısı hesab edən, lakin böyük şəhərlərin hüdudlarından kənardayaşayan insanlarla heç vaxt maraqlanmayanlara qarşı nifrətdəndir.Trampın aktivistləri lağa qoymağa əsaslanan təbliğatınınişləməsinin səbəbi də budur: o, birbaşa hədəfə vurur - riyakarlığavə elitadan qopmuşluğa.
Amerika küçələrə çıxıb. Və kütləvi şəkildə. Abort qadağalarınaqarşı, polis zorakılığına qarşı, seçki hüquqlarının pozulmasınaqarşı. Amma hər belə dalğa daima Amerikan etirazının əbədidiaqnozuna çırpılıb: o, gurultuludur, amma qısamüddətlidir. O,alışır, amma yanmır. Bu da maariflənmiş ənənənin olmamasınınnəticəsidir. Fikirlərin institutu olmadan davamlı təzyiq olabilməz. İntellektual arxa olmadan - cəbhə də mümkün deyil.
Nə etməli?
Cavab həm aydındır, həm də qorxudacaq qədər mürəkkəbdir:institutları yenidən qurmaq lazımdır. İki partiyalı siyasimonopoliyanı ləğv etmək. İctimai diskursa məna qaytarmaq -marketinq yox. Kompromisi zəiflik deyil, hörmət ediləsi dəyər kimiyetişdiriləcək bir nəslin tərbiyəsi. Və hər şeydən əvvəl - Amerikaliderliyinin özünü yenidən düşünmək: başqalarını öyrətmək haqqıkimi deyil, nümunə olmaq borcu kimi.
Amerika təkcə məyus olmayıb. O, sınmış vəziyyətdədir - amma hələməhv olmayıb. Əgər buradan çıxarılacaq bir dərs varsa, onu təkcəABŞ deyil, bütün dünya götürməlidir: demokratiya qəfil ölmür. O,içəridən ölür - cəmiyyət artıq onda ümid görməyəndə. İnstitutlaryaradılma səbəblərini unudanda. Xalqın səsi qəzəb əks-sədasıolanda, xalq iradəsinin ifadəsi deyiləndə.
Əgər Donald Tramp olmasaydı, onu doğrudan da uydurmaq lazımgələrdi. Və bunu siyasət texnoloqu deyil, tarixçi edərdi. ÇünkiTramp - siyasətçi deyil. O, bir simptomdur. Cəmiyyətinriyakarlıqdan, elitadan uzaqlıqdan və institutların acizliyindənyorulub, nəhayət qəzəbini və qorxusunu üzə çıxardığı halınsimvoludur. Bu, sadəcə geriyə dönüş deyil - bu, diaqnozdur. ƏgərAmerika və onunla birlikdə bütün dünya “normal vəziyyətə” qayıtmaqistəyirsə, mübarizəni Trampdan başlamaq yox, əsas suala cavabverməklə başlamaq lazımdır: o niyə mümkün oldu?
Heç bir demokratik sistem o zaman davam gətirə bilməz ki, seçicistatiskaya çevrilmiş olsun. Qəbul etmək lazımdır: insanlar sadəcəinanmırlar - onlar başa düşmürlər, dövlət necə işləyir. OnlarKonqresin nədən məsul olduğunu bilmirlər. Qanunla düzəlişarasındakı fərqi tanımırlar. Konstitusiyanı oxumurlar - çünki heçkim onlara bunun nə üçün lazım olduğunu izah etməyib. Məktəbmissiyasını geri qaytarmalıdır: “öyrətmək” yox, “tərbiyə etmək”.İqtisadiyyat üçün kadr hazırlamaq yox, siyasi iştirak bacarığı olanşəxsiyyət formalaşdırmaq.
Siyasi savadlılıq nə seçmə fənd, nə də əlavə dərsdir - bu,vətəndaşlığın əsasıdır. Və Amerikada hər beşinci yetkin insanfunksional savadsız olduğu müddətdə “yetkin seçici” haqqındadanışmaq - özünə yalan deməkdir.
Media artıq kütləvi deyil. Onlar elitaya yönəlikdir. Ödənişliabunələr, peyvollar, dar ixtisaslaşmış redaksiyalar - bütün bunlar“əks divar” effekti yaradıb: həqiqətə yalnız ona pul ödəyə bilənlərçıxış əldə edir. Qalanlara isə TikTok siyasəti, memlər vəalqoritmik seçilmiş feyklər qalır.
Çıxış yolu var. Cəmiyyət üçün əhəmiyyətli jurnalistika - təhsilkimi - ictimai nemət kimi tanınıb müvafiq şəkildə dəstəklənə bilər.Nümunələr var: BBC-dən Skandinaviya mediasına qədər - siyasimüdaxilə olmadan dövlət dəstəyi alan qurumlar. İnformasiyamüharibəsi və feyk epidemiyası şəraitində bu, artıq seçim deyil -milli təhlükəsizlik məsələsidir.
Vətəndaş cəmiyyəti insanlara qayıtmalıdır. Artıq mübarizəniimitasiya etmək yetər. İnsanlar axmaq deyil. Onlar görürlər ki,aktivizm estetik oyuna çevrilib. Görünüş uğrunda mübarizə nəticədənüstün tutulur. Zoom-dakı konfrans heyvan sığınacağına getməkdən“daha vacib” sayılır, cizgi filmlərindəki rol modelləri ilə bağlımübahisələr evsizlərin hüquqlarından daha çox səs çıxarır.
Aktivizm yenidən fəaliyyətə çevrilməlidir. Layklar üçün yox,dəyişiklik üçün mübarizəyə. Və yalnız o zaman bu gün Trampa güvənən“tərk edilmiş” amerikalı başqa tərəfin səsini yenidən eşitməyəbaşlaya bilər. Çünki hələlik o, yalnız onu eşidir.
Dialoqa qayıtmaq lazımdır. Banal səslənsə də - bu, bəlkə də ənvacib addımdır. Qütbləşmə cəmiyyəti içdən dağıdır. Əgər düşərgələrarasında körpülər qurulmasa, izah və dialoqu mümkün edən bir dilqaytarılmasa - ölkə nifrətlə səs verməyə davam edəcək, ümidlədeyil. Deməli, siyasi məkanı yenidən qurmaq lazımdır: ikipartiyalılığa alternativlər yaratmaq, koalisiyaları təşviq etmək,bələdiyyə səviyyəsində iştirakçılığı artırmaq.
Artıq böyümək zamanıdır. Tələb etmək vaxtıdır. Özdemokratiyamızın quruluşuna görə məsuliyyət daşımaq vaxtıdır.Kor-koranə inandığımız üçün yox. Əksinə: əgər biz etməsək - bəs kimedəcək?
Tarix film lentinə bənzəmir. Onu geri çəkmək olmur. Amma o,başqa istiqamətə yönələ bilər - əgər sükan arxasında qəzəb yox,ağıl olsa. Qorxu yox, iradə olsa.
