Utandığımdan deyə bilmədim ki, biz öz əlimizlə ən məşhur memarlıq abidələrini, dünyada “Qız qalası”ndan və “İçəri-Şəhər”dən qat-qat qiymətli sayılan brendləri söküb və ya dəyişdirmişik!.
Tribunainfo.az xəbər verir ki, bu barədə memar Elçin Əliyev paylaşım edib. Xarici ölkədən ona yazan tələbələrə göstərmək üçün 1920-ci il nümunəsi tapa bilməyib, çünki əksəriyyəti məhv edilib:
“Bir neçə il əvvəl Kolumbiyadan olan memarlar, Boqotadakı institutlardan birinin Memarlıq fakültəsindən üç qız mənə yazmışdılar. Yazırlar ki, Bakıda 1920-30-cu illərin «konstruktivizm» memarlığına həsr olunmuş (!) diplom işləri üçün «Google Earth»-də şəhərimizin xəritəsində 1920-ci illərin ən məşhur rus memarları Vesnin Qardaşları tərəfindən layihələndirilmiş Mədəniyyət saraylarını axtarırlar. Onlardan dördü Bakıda olub: Bayılda (tam sökülüb), Suraxanıda (dəyişdirilib), Pirallahı adasında (tanınmaz dərəcədə yenidən qurulub) və «Qara şəhər»də (faktiki dağıdılıb) – və onları tapa bilmirlər.
Utandığımdan bilmirdim nə edim! Onlara deyə bilmərəm ki, biz öz əlimizlə ən məşhur memarlıq abidələrini, dünyada «Qız qalası»ndan və «İçəri-Şəhər»dən qat-qat qiymətli sayılan brendləri söküb və ya dəyişdirmişik!
Həmkarlarıma dedim ki, guya «Google Earth» onlarda yaxşı işləmir, binalarımız bütöv və təhlükəsizdir… Eyni zamanda, təcili olaraq onlara çoxlu unikal cizgilər və fotoşəkillər göndərdim ki, binalar haqqında internetdə və xəritələrdə məlumat axtarmasınlar.
Biz müstəqilliyimizi bərpa edənə və şəhərin memarlığına cavabdeh olan məmurların heyvani hərisliyi və korrupsiyası ucbatından misilsiz memarlığın bütöv bir təbəqəsini demək olar ki, tamamilə məhv edənə (satılana) qədər yarım əsr əvvəl Bakı 1920-30-cu illərin dünya konstruktivist memarlığının mərkəzlərindən biri sayılırdı. Təəssüflər olsun ki, bu gün də bu əxlaqsız qoca oğrular «memarlıq irsinin qorunması» ilə bağlı məsləhətlər verməyə davam edirlər.
İnqilabi 1920-ci illərin memarlarının qarşısında duran əsas məqsəd iki problemi həll edəcək tipli bina yaratmaq idi. Birincisi, binalar əvvəllər ölkədə və dünyada mövcud olan tikililərə bənzəməməlidir. O dövrün sovet memarlığı hələ də öz xarakterini və ifadəsini axtarırdı. XX əsrin əvvəllərində təsviri sənətdən götürülmüş konstruktivist ideyalar bu problemi həll etdi, çünki onlar yenilikçi idilər – buna bənzər heç bir şey əvvəllər nə rəssamlar, nə də memarlar tərəfindən tətbiq edilməmişdi. İkincisi, yeni tikililər yeni cəmiyyətin – proletariatın ehtiyaclarını tam ödəməli, həm də vətəndaşların əvvəlki həyat tərzini və asudə vaxtını tamamilə dəyişməli idi.
Beləliklə, «Klassisizm» və «Art Nouveau» memarlığı – eksperimental kommunal evlər, mədəniyyət mərkəzləri və klublar və ictimaiyyət üçün açıq olan fabrik mətbəxləri ilə – əvəz olundu.
Biz bu gün bu avanqard memarlığa dəyər veririkmi, bunu başa düşürükmü, hətta tariximizi də bilirikmi? Görün, bu gün «Qara şəhər»dəki Mədəniyyət Sarayı – 1929-1932-ci illərdə memarlar Vesnin Qardaşlarının layihəsi əsasında tikilmiş məşhur abidəni nəyə çeviriblər. Kolumbiyadan olan həmkarlarım məhz bunu axtarırdılar, onun Bakıda qorunub saxlanıldığını düşünürdülər.
Onların ağlına belə gəlmir ki, memarlıq irsinin qorunmasına cavabdeh olan Azərbaycan məmurları peşəkar səriştəsizlik ucbatından belə tikililərin xüsusi həndəsə və kompozisiyasını, sadə forma və həcmlərinin lakonizmini sadəcə dərk etmirlər! 8 km-də Toy Sarayları nalayiqlik nöqtəsinə qədər iddialı olmağa öyrəşən məmurlar binanın fasadında heç bir bəzəyin tam olmamasını başa düşə bilmir, qəddar həcmlərin dəyərini və düz səthlərin gözəlliyini, dizaynın funksional məqsədəuyğunluğunu başa düşə bilmirlər… Mən nədən danışıram və kimə?
Özünə və tarixinə hörmət edən sivil cəmiyyətdə dövlət tərəfindən qorunan tarixi binanın belə vəziyyəti mədəniyyət sahəsində bütün rəhbərlərin istefasına səbəb olur”.
Nigar İxtiyarqızı
