Şimali Kiprin dövlətçilik iddiası tamamilə Türkiyənin himayəsinə əsaslanır. Təxminən 35,000 türk əsgəri orada yerləşərək Ankaradan kənarda diplomatik tanınmayan hökuməti dəstəkləyir.
Türkiyə prezidenti Ərdoğanın son verdiyi bəyanatlarda söylədiyi fikirlər Ankaranın öhdəliyini vurğulayır - eyni zamanda onun Şimali Kiprin müstəqilliyinin yeni bir millətin meydana çıxması deyil, Türkiyənin güc proyeksiyasından ayrılmaz olduğuna dair baxışıdır.
BMT-nin himayəsi altında səylər, o cümlədən Kipr türk liderləri tərəfindən rədd edilən Cenevrə danışıqları, dəfələrlə federasiya (Kipr Yunanları və Aİ tərəfindən bəyənilən) və iki dövlətli nəticə (ŞKTR-nin mövqeyi) arasında seçim üzərində qurulmuşdur.
Türkiyənin nəzarəti vermək istəyi olmadan - Kipr yunanları və ya AB-nin razılığı olmadan - müstəqil Şimali Kiprin BMT və ya Aİ-yə üzvlük üçün etibarlı yolu yoxdur. Praktiki baxımdan, ŞKTR-nin “müstəqilliyi” Ankara tərəfindən dəstəklənən qanuni uydurma olaraq qalır və həqiqi suverenliyə doğru hər hansı bir addım Türkiyənin öz strateji hesabında dramatik dəyişiklik və ya Kipr yunanlarının güzəştə getmək istəyi tələb edəcək.
İsrailin Cənub Ayağı və Türkiyənin Şərqi Aralıq dənizi Hesabı: Bu arada Cənubi Kipr Respublikası İsraillə təhlükəsizlik əlaqələrini dərinləşdirib, radar qurğularına, birgə təlimlərə ev sahibliyi edib və bildirildiyinə görə İsrailin hava və dəniz əməliyyatları üçün logistika mərkəzi rolunu oynayır.Ankaranın nöqteyi-nəzərindən, Cənubi Kiprin bu “militarizasiyası” bir sıra problemlər yaradır:
Türkiyənin Şərqi Aralıq dənizindən keçən enerji və ticarət gəmiləri Kipr limanlarının əhatə dairəsindən keçir. İsrailin oradakı mövcudluğu - müşahidə radarları və ya raket batareyaları da daxil olmaqla - Türkiyə dəniz qüvvələrinin hərəkətlərini izləyə və potensial olaraq əngəlləyə bilər, Ankaranın özünün strateji hinterlandı hesab etdiyi sularda Ankaranın hərəkət azadlığına xələl gətirə bilər.
İsrail-Kipr hərbi əməkdaşlığı cənub hökumətinin federal birləşmə təkliflərinə müqavimət göstərməyə olan inamını gücləndirir. İsraillə (və genişlənərək ABŞ-la) təhlükəsizlik göyərtəsini birləşdirməklə, Nikosiya danışıqlardakı mövqeyini sərtləşdirə bilər və ŞKTC-yə daha geniş muxtariyyət verə biləcək hər hansı bir nizamlanma ehtimalını daha da azalda bilər.Həmçini Böyük Britaniyanın Cənubi Kiprə olan dəstəyini unutmaq olmaz. İsrail üçün Cənubi Kipr çox önəmlidir. Çünki Livanda olan Hizbullaha nəzarət etmək İsrail üçün geosiyasi cəhətdən fayda verir.
Daha geniş regional ittifaqlar.Kipr-İsrail əlaqələri Türkiyənin dəniz ambisiyalarını və karbohidrogen kəşfiyyatlarını məhdudlaşdırmağa çalışan Yunanıstan və Misir də daxil olmaqla, Şərqi Aralıq dənizi təhlükəsizlik arxitekturasının bir hissəsini təşkil edir. Ankara üçün bu, diplomatik mühasirəyə bərabərdir. İsrailin Kiprdəki mövcudluğu bu koalisiyanı möhkəmləndirir, Türkiyənin öz enerji hüquqlarını müdafiə etmək və ya Kipr türkləri üçün əlverişli şərtlərlə Kipr nizamlanmasına vasitəçilik etmək səylərini çətinləşdirir.
RəqabətNə Şimali Kiprin müstəqilliyi, nə də Türkiyənin Şərqi Aralıq dənizindəki dəniz azadlığı tezliklə dəyişməyəcək. Şimali Kipr daha geniş bir tanınma olmadan türk qoşunlarından və subsidiyalarından asılı olaraq qalacaq. İsrailin cənubdakı dayağı Lefkosiya və Yerusalim qarşılıqlı fayda gördükcə və Vaşinqton Kiprə regional strategiyasının dayağı kimi baxdıqca davam edəcək.
Türkiyə Şimali Kiprin müstəqil olmasına çalışır.Şimali Kipr ətrafında olan söz söhbətlər davam edəcək.Bu yüksək stavkalı oyunda Kipr həm simvol, həm də şahmat parçası olaraq qalır - onun bölünməsi geosiyasətdə suverenliyin çox vaxt xarici güclərin hesablamalarının cəmindən daha az hüquqi fakt olduğunu xatırladır.
Rüstəm Tağızadə, politoloq
