BAKI, 29 aprel. TELEQRAF
Vaşinqton və Tehran arasında İranın nüvə proqramı ilə bağlı danışıqların davam etdiyi vaxtda bir sıra müəmmalı partlayışlar baş verir, yenidən İsraildən təhdidlər gəlir. Baş verənlər o sualı gündəmə gətirir: region diplomatik razılaşma, yoxsa açıq hərbi qarşıdurmaya doğru gedir?
Teleqraf xəbər verir ki, bu barədə “Sky News Arabia” yazır.
Aprelin 26-da İran nümayəndə heyəti Maskadda (Oman) danışıqlar zalına daxil olarkən Bəndər Abbas limanında raket yanacağı istehsalı ilə bağlı kimyəvi maddələrin olduğu konteynerlərdə güclü partlayış baş verib.
“Sky News Arabia”nın analitiki Məhəmməd Saleh Sedqian baş verənləri şübhəli hesab edir: “Əgər belə bir partlayış danışıqlarla eyni vaxtda baş verirsə, alternativ fikirlər önə çıxır”.
Sedqian baş verənlərlə bağlı Tehranın inandırıcı rəsmi izahatının olmamasının partlayışın qəsdən törədildiyinə dair fərziyyəni gücləndirdiyini bildirir: “Partlayışın arxasında kim dayanırsa, danışıqların uğurlu olmasını istəmir, bəlkə də üçüncü raundda təsir etmək istəyirdilər”.
İran mənbələri partlayışı “səhlənkarlıq”la əlaqələndirməklə kifayətlənsə də, Sedqian şəffaf izahata ehtiyac olduğunu israr edir: “İran küçələrində gərginliyin artması fonunda ümumi əsaslandırmalar kifayət eləmir”.
Öz növbəsində, təhlükəsizlik üzrə ekspert Kler Lopez danışıqlardakı zəif irəliləyişə əsaslanaraq, yekun razılaşmanın əldə olunmasının mümkünlüyünü şübhə altına alır: “Amerika və İranın mövqeləri barışmazdır. İran vaxt udmağa çalışır”.
Lopez hesab edir ki, Tehranın əsl məqsədləri sanksiyaları aradan qaldırmaqdan daha da irəli gedir: “İran rejimi ballistik raketləri üçün nüvə başlıqları hazırlamaq üçün zamanla yarışır. 2015-ci il sazişini canlandırmaq üçün istənilən cəhd toqquşmanı təxirə salmaq üçün bir vasitədir”.
Lopezə görə, ABŞ İranın bu süründürməçiliyinin tələsinə düşməyəcək: “Amerikanın tələbləri aydındır: uranın zənginləşdirilməsinin azaldılması, sentrifuqaların sökülməsi və balistik raket proqramına nəzarət”.
Baş nazir Benyamin Netanyahunun İrana qarşı “Liviya modeli”nin qəbul edilməsi çağırışı ilə anlaşılmazlıqlar fonunda İsrailin mövqeyi xeyli sərtləşib.
İsrail müdafiə naziri İsrael Katz da ritorikasını sərtləşdirərək, Təl-Əvivin İranın nüvə silahı əldə etməsinə imkan verməyəcəyini bəyan edib.
Bu mürəkkəb kontekstdə Tramp administrasiyası Avropa gücləri və ya P5+1 qrupu ilə koordinasiyadan uzaq, birtərəfli yanaşma sərgiləyirmiş kimi görünür.
Bununla bağlı Sedqian deyir: “Tramp Obama sazişinə qayıtmaq istəmir. O, nə avropalılar, nə də ruslar, nə də çinliləri danışıqlara cəlb edir”.
Sedqian iddia edir ki, İran danışıqlara hazır olmasına baxmayaraq, ABŞ sanksiyalarının geridönməz güzəştlərə getmədən ləğv edilməsini istəyir. Analitik Tehranın zənginləşdirmə səviyyəsinin azaldılması və zənginləşdirilmiş uranın həcminin məhdudlaşdırılması kimi bir sıra məsələlərdə çeviklik nümayiş etdirdiyinə diqqət çəkir.
Orta mürəkkəb həll tələb edən çətin tənlik var: zəmanət müqabilində diplomatik kanallarla ABŞ sanksiyalarını azaltmağa çalışan İran və Tehranın nüvə obyektlərinin tamamilə ləğvi ilə bitməyən istənilən razılaşmanın “nüvə silahı lisenziyası”na bərabər olacağına inanan İsrail.
Lopezə görə, İran nüvə silahı əldə etsə, birinci hədəfi İsrail olacaq, ikincisi ABŞ.
ABŞ diplomatiyası həm yerli, həm də beynəlxalq maraqlı tərəfləri qane edən razılaşma əldə etmək üçün səylərini gücləndirsə də, şübhəli partlayışlar, hərbi təhdidlər və daxili təzyiqlər qarşısında yol kövrək olaraq qalır.
Trampın iddialı diplomatiyası ilə Netanyahunun birbaşa hücum cəhdləri arasında İranın nüvə proqramı təhlükəli bir sərhəddə dayanır, böyük bir siyasi və ya hərbi partlayışa qədər çox vaxt qalmaya bilər.
